معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

لرستان سرزمین قوم لر در جنوب غربی ایران قرار دارد و در عهد مغول تحت عنوان لر بزرگ و کوچک شناخته می‌شد؛ اما از زمان صفویه به بعد منطقه لر بزرگ به بختیاری و کهگیلویه موسوم گردید. از اوایل قرن هجدهم اتحادیه ممسنی ناحیه شولستان را به تصرف خود درآورد و در نتیجه سومین منطقه لرنشین بین کهکیلویه و شیراز به وجود آمد. منطقه لر کوچک نیز از قرن شانزدهم میلادی به بعد به لرستان معروف شد و برای احتراز از اشتباه آن را لرستان فیلی خواندند. از آنجایی که مناطق لرنشین در عهد باستان بر سر راه‌هایی که مراکز مهم امپراتوری ایران را به هم می‌پیوست قرار داشته، لرها نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کردند.

کتاب با زندگی‌نامه مختصر مینورسکی آغاز می‌شود و در ادامه رسالۀ وی دربارۀ لرستان از زبان فرانسه ترجمه شده است. وی در این رساله به لرستان از زمان باستان تا روزگار خود پرداخته و آن منطقه را از حیث اقتصاد، قوم‌شناسی، زبان‌شناسی، مذهب، ادبیات و تاریخ بررسیده است. در بخشی به روزگار باستان در لرستان می‌پردازد. وی می‌افزاید مناطقی که امروزه لرها در آن به سر می‌برند، مدت‌ها پیش از کوچ ایرانیان مسکون بوده و دور از دسترس آشوری‌ها و بیشتر زیر نفوذ ایلامیان بوده است. همچنین آثار برخی از شهرهای باستانی در لرستان را بیان می‌دارد. از اقتصاد و غنی بودن این منطقه از نظر معادن می‌گوید و در ادامه به تیره‌های لرها و وجه تسمیه آنان اشاره می‌نماید. شاید علل نسبت دادن لرها به خاطر محلی باشد که موسوم به لور واقع در گردنه مانرود باشد که مربوط به خاطره شهر اللور باشد. لرها از نظر قوم‌شناسی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. زبان‌شناسان، لرها را به منطقه فارس مربوط می‌دانند و حال آنکه روایات محلی لرهای اصلی را قبایلی می‌داند که از مانرود آمده‌اند. لرها به گروه‌های چهارگانه ممسنی‌ها، کهگیلویه، طوایف بختیاری، طوایف لرستان تقسیم می‌شوند. در بخش بعدی مطالبی دربارۀ مذهب و زبان لری را خاطرنشان می‌کند. در بخش تاریخ لرستان، از تاریخ لرستان در دو زمان صفویه و بعد از صفویه مطالبی را ذکر می‌کند. در بخش پایانی رساله نیز اتابکان لر بزرگ و کوچک و سلسله آنان را یادآور می‌شود.

دربارۀ ادبیات لرها می‌نویسد: «طوایف لر مخصوصاً بختیاری‌ها دارای ادبیاتی پرمایه هستند شامل داستان‌ها، قطعات، اشعار حماسی درباره قهرمانان (نظیر اشعار رزمی مربوط به محمدتقی خان چهارلنگ و حاج ایلخانی از خوانین هفت‌لنگ) اشعار غنایی، ترانه‌های مربوط به عروسی و بالاخره لالایی (برای کودکان). این قطعات ادبی معمولاً زیبا و مملو از احساسات انسانی است.... همچنین شاعران لر نیز وجود دارندکه به سبک ادبی زمان خود شعر می‌سرایند مانند حسینقلی خان ایلخانی (هفت لنگ)، نجما ممسنی، دفتری، فایز، ایزدی و علی‌اصغرخان نهاوندی».

بخش بعدی این کتاب بخشی از سفرنامه بارون دوبد است. وی یکی از مأموران روسیه تزاری است که در سال 1845 میلادی، یعنی همان موقعی که لایارد انگلیسی در میان بختیاری‌های به سر می‌برد، به لرستان (لرستان فعلی، بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و ممسنی) و خوزستان مسافرت کرد و سفرنامه خود را در دو جلد به چاپ رساند. این ترجمه که در اینجا آورده شده، دربردارندۀ چهار فصل از جلد اول (26 تا 29) است و مطالب آن مربوط به لرستان کنونی است.

در یک نگاه کلی مطالب این سفرنامه به سه دسته تقسیم می‌شود. اول آن دسته مطالبی که وی در خصوص عوامل و پدیده جغرافیایی منطقه؛ مانند آب و هوا، ناهمواری‌ها، پوشش گیاهی و... ارائه داده است. دوم موضوعات تاریخی و جغرافیای تاریخی منطقه است و دسته آخر روایاتی که وی دربارۀ وضعیت سیاسی ـ اجتماعی مردم منطقه ارائه داده است. وی افزون بر توصیف جغرافیایی منطقه، توجه به موضوعاتی همچون وضعیت شهرها و تغییر و تحول آنها، رودخانه‌ها و نقش اقتصادی ـ تاریخیشان، تطبیق اماکن قدیم با جدید، جاده‌ها، آداب و رسوم و ... سفرنامه وی را منبعی ارزشمند در خصوص جغرافیای تاریخی این منطقه نشان می‌دهد. در ابتدای هر فصل به نوعی واژگان کلیدی مربوط به همان فصل را می‌آورد و در ادامه به توصیف سفر خویش می‌پردازد.

در فصل بیست و هشتم از یادداشت‌های «ماژور راولینسون» دربارۀ خرم‌آباد را می‌نویسد: «خرم‌آباد محل بی‌نظیری است. یک رشته کوه در سراسر جلگه در جهت شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده و در یک‌جا دارای بریدگی است که رودخانه از آن می‌گذرد. در فاصله سه‌چهارم مایل از این بریدگی صخره بزرگ و مجزایی به محیط نزدیک به هزار یارد قرار دارد. این صخره دارای شیب تندی است و در نزدیکی قلۀ آن چشمۀ پرآبی جریان دارد..... این شهر دارای چهار مسجد، هشت گرمابۀ عمومی و یک محلۀ یهودی‌نشین با چهل تا پنجاه خانوار می‌باشد.... در ارتفاعات یافته‌کوه که مسلط بر خرم‌آباد می‌باشد، برج‌هایی ساخته شده و در هر یک از آنها توپ برنجی نصب کرده‌اند تا بدین ترتیب بر شهر اشراف داشته باشند».

در فصل بیست و نهم دربارۀ صفات لرها و مذهب و آداب رسوم آنان سخن رانده است. دربارۀ آداب و رسوم لرها می‌نویسد: «اغلب هنگامی که به چادر ایلیاتی‌ها نزدیک می‌شوی، زنانی را می‌بینی که برای مهمان غریبه گیاهان خوشبو دود می‌کنند و این نشانه خوش‌آمدی است که از صمیم قلب می‌گویند .... این رسم بایستی خیلی قدیمی باشد؛ زیرا می‌بینم که فردوسی هم در توصیف دوران‌های اولیه پهلوانی در ایران به آن اشاره می‌کند. چنان‌که وقتی سه پسر فریدون، پادشاه ایران برای انتخاب همسر به میان اعراب رفتند، چنین عملی انجام داده شد».

فهرست مطالب کتاب:

زندگی‌نامه پروفسور مینورسکی

لرستان

سفرنامه بارون دوبد