معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب به همه بسترها و فضاها و وضعیت‌های شعر ایران در قرون و هزاره‌های گذشته پرداخته شده و اطلاعات دقیق و کارگشایی در اختیار مخاطب (به ویژه اهل فن و شاعران و محققان) قرار داده شده است.

زبان، ادبیات و خط همان قدر به هم مربوط‏اند که از هم جدا هستند. زبان وسیلۀ ارتباط با بیان است که دو شکل «ملفوظ» و «مکتوب» دارد و انسان پیش از رسیدن به ادبیات و اختراع خط با زبان حرف زد. شکل ملفوظ زبان با «صوت» و شکل مکتوب آن با «خط» نشان داده می‏شود.

ادبیات فن و هنر بیان است و به دو شکل «شفاهی» و «مکتوب» خلق می‏شود. انسان پس از رسیدن به زبان با استفاده از فنون ادبی دست به بیان احساسات و ذهنیات خود زد که ادبیات نام گرفت. این ادبیات ابتدا ملفوظ و شفاهی بود و افراد آن را حفظ و سینه به سینه به نسل‏های بعد انتقال می‏دادند. اما انسان برای ماندگارکردن ذهنیات و احساسات خود به نشانه‏ای ماندگار از لفظ نیاز داشت. پس خط را که نشانه‏ای قراردادی، نوشتاری و دیداری برای زبان است اختراع کرد. وقتی می‏گوییم ادبیات شفاهی یعنی بیانی فنی و هنری که به صورت ملفوظ و شفاهی و به قول معروف سینه به سینه انتقال پیدا می‏کند، مانند ترانه‏ها و قصه‏های قدیمی که در ذهن پدران و مادران ما هستند و می‏گویند آنها را از بزرگ‏ترهای خود شنیده‏اند. وقتی صحبت از ادبیات مکتوب می‏شود، یعنی آن بخش از ادبیات که با استفاده از خط به نگارش درآمده است. مانند: شعرهای زرتشت در اوستا و آثار ادبی که در طول تاریخ با خط مکتوب شده‏اند.

در این کتاب تمام دانش و دریافت‌های اسماعیل‌پور از تاریخ گمشده‌ ادبیات ایران به میان آمده و مورد استفاده اهالی قلم و مخاطبان ادبیات قرار گرفته است. محور اصلی این گفت‌وگوی تخصصی، پرونده شعر در ایران باستان‌ و ایران میانه است؛ دوره‌ای که در واقع از هنر آن عصر کم می‌دانیم و از شعرش هیچ! عصر طلایی و باشکوه هنر و فرهنگ ایران که در دانشگاه‌ها و در دانشکده‌های ادبیات فقط بخش هنر آن و به شکلی بسیار خلاصه تدریس می‌شود و تاریخ ادبی این دوره تدوین و جمع‌آوری نشده تا تدریس شود.

آنچه ما از پروسه‌ شعر ایرانی می‌دانیم، به واقع از رودکی به بعد است. اما شگفت‌انگیز و غم‌ناک است که از تاریخی معادل دو هزار سال ادبیات ایران،‌ ناآگاه و غافل مانده‌ایم. ادبیاتی آن چنان شگفت و غنی که به گفته دکتر اسماعیل‌پور، شعر سنایی و کسایی مروزی و رودکی در برابر آن کم و گم است.

در بخشی از این گفت‌وگو، درباره‌ تاریخ مغفول مانده ادبیات ایران می‌خوانیم: «واقعیت این است ما خودمان قیچی به دست گرفتیم و از ادبیات سه هزار ساله‌ ایرانی، خیلی راحت 1800 سال آن را بریدیم دور انداختیم یا نادیده گرفتیم و فقط به 1200 سال آن می‌نازیم و بها می‌دهیم! یعنی از قرن سوم هجری به بعد. در حالی که در ادبیات کشورهای کهن‌سال و با سابقه‌ دیرینه تاریخی این طور عمل نکردند ... ادبیات ایرانی چهار دوره‌ عظیم را پشت سرگذاشته: 1) ادبیات دوره‌ آریایی یا هندو ایرانی، یعنی اشعار ودایی و سنسکریت؛ 2) ادبیات ایران باستان، یعنی اشعار اوستایی و فارسی باستان؛ 3) ادبیات ایرانی میانه، یعنی اشعار پهلوی اشکانی، فارسی میانه و سغدی؛ 4) دوره‌ اشعار فارسی به شیوه‌ هجاییِ ایرانی میانه، مانند فهلویات و اورامنات و ترانه‌های محلی ...؛ چون فضلای کُهن‌اندیش‌ ما فقط از چهارمین دوره‌ ادبیات ایرانی مطلع‌اند و از بقیه (دوره‌ها) شاید فقط نام کتاب‌ها و رساله‌ها را بدانند، در واقع تیشه به ریشه‌ ادبایت ایرانی زده‌اند .... ».

از جمله بخش‌های این کتاب به این موارد می‌توان اشاره کرد: حذف دوهزار سال ادبیات ایرانی‌، خواسته و ناخواسته؛‌ قدیمی‌ترین شاعران و اشعار ایرانی‌؛ شعر آریایی‌؛ دین در شعر ایران باستان و میانه‌؛ نمونه اشعار‌: گاهانی،‌ یشتی‌، پهلوی اشکانی‌، فارسی میانه‌، مانوی؛ اسطوره و شعر‌؛ نمونه اشعار سغدی؛ مانی‌ نخستین شاعر سپیدگوی جهان‌؛ زرتشت نخستین شاعر ایرانی؛ ویژگی اشعار ایران باستان و میانه؛ قالب و وزن شعر در ایران باستان و میانه؛ تفاوت شعر و نثر ایران باستان و میانه؛ ادبیات کودکان در ایران باستان و میانه و .... .