معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

آنّا آخماتِوا (زاده ۱۸۸۹، اودسا ـ درگذشته ۱۹۶۶، مسکو) یکی از دو شاعرۀ مشهور سدۀ بیستم روسیه است. آنّا آندره یونا گورنکا (آخماتِوا) شاعره سدۀ نقره‌ای ادبیات روسیه چه در زمان حیاتش و چه بعد از آن به‌عنوان محبوب‌ترین شاعر معاصر زن روسیه شناخته شده است. آثارش علاوه بر برخورداربودن از محبوبیت مردمی، مورد توجه شاعران، نویسندگان و منتقدانی مانند نیکالای گومیلیوف، آندره پلاتونف، اوسیپ ماندلشتام، باریس پاسترناک، آلکساندر بلوک، مارینا تسویتایووا، نیکالای نیدابراوُ، باریس ائیخنبائوم و دیگران بود. محبوبیت او سبب شد تا خیابانی را به نام وی در تسارکویه سیلو (روستای تزاری) در پتربورگ، کالینینگراد، اودسا، کی یِف، تاشکند و مسکو نام‌گذاری کنند.

آنّا آخماتِوا به همراه همسر اولش، نیکالای گومیلیوف و چهار شاعر دیگر مکتب آکمه‌ایسم را در روسیه بنیان نهادند. بازتاب این مكتب در اشعار او تأثیر زیبا و ماندگاری به جای گذاشته، به طوری كه شعر او را در میان معاصرینش متمایز گردانیده است. در سال 1912 اولین مجموعۀ شعرش با نام «شامگاه» به چاپ رسید.

اشعار آخماتِوا را می‌توان به دو دوره، پیش از سال 1914 و پس از آن تقسیم کرد. اشعار دورۀ اول شاعر در فرهنگ عامۀ روسی به اشعار زنانه معروف است. از سال 1914 موضوع وطن و جنگ مضمون کلی آثار او شد و سیمای روسیه به عنوان یکی از موضوع های اساسی و بنیادی آثار او قرار گرفت. ماندلشتام جوان در سال 1916 اظهار داشت: «در حال حاضر شعر او می‌رود که یکی از نمادهای روسیه کبیر شود». آخماتِوا از همان ابتدا انقلاب اکتبر 1917 روسیه را نپذیرفت و همواره بر عقیدۀ خود پایدار بود؛ اما در زمان جنگ‌های میهنی کبیر، موضوع وطن، فرهنگ و تاریخ روسیه به شكل گسترده از موضوع‌های اساسی اشعار او شد و شاعر با اشعارش به دفاع از میهن در برابر دشمن متجاوز برخاست.
بدگمانی حکومت کمونیستی نسبت به او و خانواده‌اش مشکلات معیشتی و ادبی را نیز برای وی موجب شده بود. در سال 1946 به علت سرودن اشعار میهنی از شورای نویسندگان شوروی اخراج ‌شد، سال‌ها انتشار یا حتی خواندن اشعار او ممنوع بود.

اشعار آخماتِوا دربرگیرندۀ همۀ مسائل است. عشق به وطن در اشعار عاشقانه‌اش در اوج قرار دارد و در اشعارش دیدگاه‌های دینی ـ فلسفی شاعر دربارۀ زندگی و معنای آن بیان می‌شود. بی‌دلیل نبود که نیکالای گومیلیوف به او گفت: «تو عشق به پروردگار و روسیه را به من آموختی».

این كتاب از چهار فصل تشكیل شده است. در فصل نخست به زندگی و آثار آنّا آخماتِوا پرداخته شده است. معروف‌ترین مجموعه‌های اشعار آخماتِوا «شامگاه»، «تسبیح»، «فوج سپید»، «بارهنگ»، «آنو دومینی/پس از میلاد»، «نی»، «فرد» و «گذرِتندِ زمان» هستند که در این فصل ضمن معرفی اشعار هر کدام از این مجموعه‌ها برای نمونه اشعاری از آن مجموعه نیز آورده شده است.

در فصل دوم کتاب به نقش‌مایه‌های اصلی اشعار شاعر پرداخته شده است. او که بعد از انقلاب اکتبر 1917 جلای وطن نکرد و بعدها شاهد جنگ جهانی دوم بود، بخش عمده اشعارش را که مربوط به دورۀ پختگی است به وطن و جنگ اختصاص داده است. آخماتِوا با وجود نامهربانی‌ها از سوی رژیم استالین در اشعارش مانند میهن‌پرست دوآتشه ظاهر شده است. «مجموعه لنینگراد» و «رکوییم» از آن جمله است.

فصل سوم به اشعار مرتبط با شرق آخماتِوا اختصاص دارد. شاعر حضور در شرق را دوبار تجربه کرد. علاوه بر آن آشنایی او با اشعار شاعران پیشکسوت مانند پوشکین و لرمانتف و معاشرتش با شاعران هم‌عصر که هر یک به دلایلی شیفتۀ شرق بودند، شاعر را بر آن داشت تا او نیز در مردمان شرقی معرفت و حکمت بیابد و طبیعتش را شگفت‌انگیز بپندارد. در اشعار شرقی آخماتِوا نیز طنین رود و چهچهۀ عندلیب شرقی گوش‌نواز و رایحۀ گل‌های سرخ و یاس ایرانی روح‌نواز است. اصل و نسب خانوادگی و علاقۀ او به شرق سبب شد تا او خود را «دختر شرقی» بنامد (و ناگهان به یاد می‌آورد، چگونه او سوگند یاد می‌کرد/ تا از دختر شرقی‌اش محافظت کند).

فصل چهارم به ترجمه اثر باریس میخائیلوویچ ائیخنبائوم با عنوان «آنّا آخماتِوا ـ تجربۀ تحلیل» اختصاص دارد. برای آشنایی با نویسندۀ این تحلیل در ابتدای فصل شرح مختصری از زندگی و فعالیت‌های ادبی ائیخنبائوم، منتقد تاریخ ادبیات روسیه ارائه شده است. سپس ترجمۀ اثر وی که از تحلیل‌های پیچیده است با نمونه‌های اشعار آخماتِوا به زبان روسی و برگردان آن به فارسی آورده شده است. در این فصل تلاش شده برای بهتر درک‌کردن ویژگی‌های شعر آخماتِوا، با آوردن تلفظ روسی واژه‌ها و برخی عبارات در جاهایی که نیاز بود، به خوانندگان نا‌آشنا به زبان روسی کمک شود.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: زندگی و آثار آنّا آخماتِوا

فصل دوم: نقش‌مایه‌های اصلی اشعار آنّا آخماتِوا

فصل سوم: شرق در اشعار آنّا آخماتِوا

فصل چهارم: باریس ائیخنبائوم: «آنّا آخماتِوا ـ تجربۀ تحلیل»

خلاصۀ سال‌شمار زندگی آنّا آخماتِوا

فهرست اشعار

کتاب‌نامه