معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

ریچارد المن نویسندۀ زندگی‌نامۀ جویس می‌نویسد که ژاک بنوامشن جوان بیست‌ساله‌ای که آخرین فصل «اولیس» را از انگلیسی به فرانسه ترجمه کرد، از جویس خواست طرح اولیس را به او بدهد تا بتواند بهتر و با چشم بازتر کتاب را ترجمه کند. جویس تکۀ ناچیزی از طرح را به او داد و گفت: اگر تمامش را بدهم، جاودانگی خود را از دست خواهم داد. آن‌قدر لغز و معما در آن نهاده‌ام که تا قرن‌ها استادان سرگرم این جدل خواهند بود که چه می‌خواسته‌ام بگویم و این تنها راه دست‌یافتن به جاودانگی است.

حقیقت آنکه داستان «اولیس» لابلای اساطیر یونان، تاریخ و جغرافیا و افسانه‌های ایرلند، مناسک مسحیت، انواع گوناگون سبک‌های ادبی، سیلان خودآگاهی و تک‌گویی درونی، اشارات ادبی و فلسفی و حتی علمی، پاره‌هایی از زندگی جویس و خانوادۀ جویس، زندگی روزمرۀ دابلینی‌ها، تکه‌هایی از ترانه‌ها و اپراهایی که خواندن آنها رواج داشته (در «اولیس» به چند اپرا و 304 ترانه و تصنیف و سرود و 52 شعر کودکانه و آواز به اصطلاح کوچه‌باغی اشاره شده است) و اشاره به بیش از هزار شخصیت که هر کدام نمونه‌ای از صاحبان مشاغل و حرفه‌های گوناگون هستند، پراکنده و پنهان شده است. به همۀ اینها ابهام‌ها و ایهام‌ها و به اصطلاح بازی‌های زبانی، درهم‌ریختن ساختار جمله‌ها که از لوازم نقل واقع‌گرایانه تک‌گویی درونی است، طنزی حیرت‌انگیز با تقلید از سبک‌های نویسندگان و گاه طغیان قلم افزوده است.

در این میان چگونه می‌توان از این داستان سر درآورد؟ این داستان در واقع قصۀ ساده‌ای است که «از هر زبان که می‌شنوم، نامکرر است». سه شخصیت اصلی هم بیشتر ندارد: استیون ددالوس، لئوپولد بلوم و زنش مالی بلوم. اما بیرون کشیدن این قصۀ ساده از دل متن کتاب به کوششی طاقت‌فرسا نیاز دارد که حتی مشتاق‌ترین و کنجکاوترین خواننده را مأیوس می‌کند.

منابع و مآخذ عمدۀ مترجم در ترجمه و تدوین این کتاب، سه کتاب زیر بوده است:

1. «کتاب بلومزدی» از هری بلامایرز که عنوان آن به معنای «روز بلوم‌ها» است. بلوم نمونۀ اصیل مردم میانه‌حالی است که زندگی روزمره و فکر و خیالشان در حد متوسط و متعادل و بی‌خطر است، هرچند ممکن است فقط در عالم خیال بلندپروازی‌هایی هم داشته باشند. تقریباً همۀ مرم چنین‌اند که اگر چنین نبود، سنگ روی سنگ بند نمی‌شد. در ایرلند روز 16 ژوئن هر سال را (که روز ماجراهای اولیس در سال 1904 است) بلومزدی نامیده‌اند و سراسر روز را تا آخر شب مردم با لباس‌ها و وسایل حمل و نقل آن زمان در خیابان‌ها پرسه می‌زنند، به رستوران‌ها و کافه‌ها و محل‌های دیگری سرکشی می‌کنند که نام آنها در «اولیس» آمده و ترانه‌ها و تصنیف‌ها و اپراهایی را می‌خوانند که در «اولیس» به آنها اشاره شده است.

2 کتاب «جیمز جویس» از ماتیو هاجارت. وی استاد زبان انگلیسی در دانشگاه‌های انگلیس و کانادا بوده است. تمامی نکته‌های مربوط به ارتباط هر بخش از رمان با مسیحیت، که پیش از آغاز خلاصۀ داستانی آن بخش در این کتاب آمده، از کتاب هاجارت ترجمه شده است.

3. «حاشیه بر اولیس» از دان گیفورد همراه با رابرت ج. سیدمن. مؤلف این کتاب بسیار مفصل دان گیفورد است، رابرت سیدمن که شاگرد او بوده، او را همراهی کرده است. دان گیفورد استاد ادبیات انگلیسی بوده است و وی را یکی از فاضل‌ترین پژوهشگران آثار جویس می‌دانند.

شاید برخی بر این عقیده باشند که چون «اولیس» منتشر نشده، چنین کتابی که اشاره به عصاره داستانی آن دارد به بازار آمده است. این‌ سؤال با توجه به ضرورت پاسخگویی به کنجکاوی‌های فضای ادبیات داستانی ایران موجه است. واقعیت این است که اگر «اولیس» منتشر هم شده بود، بعید بود تعداد زیادی از عهده خواندن آن برآیند! بنابراین باز هم وجود چنین کتابی از جنبه‌های گوناگون می‌تواند کمک‌حال علاقمندان این اثر باشد. به هر حال در شرایط فعلی، با در دست داشتن این کتاب، علاقه‌مندان ادبیات در ایران لااقل می‌توانند با اشراف و آگاهی بیشتر به ارجاع دادن به کتابی چون «اولیس» بپردازند.

مترجم برای این منظور به سراغ سه کتاب رفته است که هر سه به‌نوعی با چنین مأموریتی توسط هری بلامایزر، ماتیو هاجارت و دان گیفورد نوشته‌شده‌اند؛ اما کتاب‌های تألیف‌شده توسط این سه نویسنده که اغلب نیز برای استفاده‌های دانشگاهی بوده‌اند، برای استفاده مخاطب فارسی‌زبان نیازمند اصلاحاتی بوده‌اند. از همین رو وی با استفاده از این سه کتاب، اثری تألیفی و ترجمه‌ای را ارائه کرده که برای مخاطب فارسی‌زبان کارآمد باشد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مترجم

تلماک

نستور

پروتئوس

کالیپسو

لوتوس‌خواران

هادس

ائول

لستریگون‌ها

سیلا و شاریبد

تخته‌سنگ‌های لغزان

سیرن‌ها

سیکلوپ

نوزیکائا

گاوان خورشید

سیرسه

اومه

ایتاکا

پنه‌لوپ