معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

ابوالحسن علی بن محمّد منجیک ترمذی از شعرای بزرگ نیمۀ دوم سدۀ چهارم هجری است. دربارۀ زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست و سال ولادت و وفاتش نیز در تذکره‌ها ذکر نشده است. آنچه مسلم است او از اهالی ترمذ از شهرهای ساحل رود جیحون بوده و در اواسط نیمۀ نخست قرن چهارم متولد شده است. دربارۀ تخلّص او نظرات مختلفی وجود دارد. ممکن است منجیک نامی ترکی باشد؛ زیرا «در زبان ترکی جغتای "مینجشمک" به معنی گفتگو کردن آمده است و ممکن است این کلمه از همین ماده مشتق باشد».

منجیک از اساتید شعرای عصر خویش و به روایت محمد عوفی «از ساحران شاعر بود».

منجیک بعد از دقیقی در دربار چغانیان بسر می‌برده و در این دستگاه به مدح چند تن از امرای چغانی پرداخته است. چغانیان خاندانی ادب‌دوست و ادیب‌پرور بودند و شعرایی چون دقیقی و منجیک و بدیع و فرخی به ستایش ایشان پرداخته‌اند.

منجیک از شعرای حاذق و توانای عصر خویش بوده، چنانکه عوفی شعر او را «شعری غریب و الفاظی خوب و معانی بکر و عبارتی بلیع و استعارتی نادر» خوانده و این اوصاف همه در شعر منجیک صادقند. دیگر تذکره‌نویسان نیز چنین اوصافی را در باب اشعار وی به قلم آورده‌اند.

منجیک در هزل و هجو نیز دست داشته است و به قول هدایت و صاحب جنگ 5496 «کسی از تیر طعنش نرستی و از کند هجوش نجستی سینۀ اهل کینه را به خدنگ هجا خستی و دست اهل زمان را به کمند هزل بستی».

دیوان منجیک در قرن پنجم اهمیت زیادی داشته و بسیار مورد توجه شعرا بوده است، چنان‌که ناصرخسرو در سفرنامه‌اش می‌نویسد: «و در تبریز قطران نام شاعری را دیدم شعری نیک می‌گفت، اما زبان فارسی نیکو نمی‌دانست. پیش من آمد، دیوان منجیک و دیوان دقیقی بیاورد و پیش من بخواند و ر معنی که او را مشکل بود از من بپرسید. با او بگفتم و شرح آن بنوشت و اشعار خود بر من بخواند».

در حال حاضر بسیاری از اشعار منجیک از بین رفته و بلندترین قصیدۀ باقی‌مانده از دیوان منجیک، قصیدۀ لامیه است که تاکنون 45 بیت از آن در تذکره‌ها، جنگ‌ها و قاموس‌ها یافته شده است. این قصیده در مدح امیر ابوالمظفر چغانی بوده و در بحر مجثت سروده شده است. همچنین از دیوان منجیک نیز چیزی باقی نمانده و فقط ابیاتی از او در برخی جنگ‌ها، تذکره‌ها، فرهنگ‌ها و کتب بلاغی پراکنده است و بخش‌هایی از چند قصیدۀ او در ابحار مضارع، مُجتَث، هَزَج، متقارب و منسرح باقی مانده است.

شعر منجیک از حیث بلاغت و فصاحت او را به یکی از شعرای ممتاز عصر خویش مبدّل کرده است و از مهم‌ترین ویژگی‌های اشعار وی، استفاده از صنایعی چون استعاره، کنایه و مبالغه به شیوه‌ای بدیع است.

با توجه به اینکه از دیوان وی چیزی باقی نمانده و تنها ابیات مختصری در برخی منابع پراکنده است که این منابع در چهار دسته شامل تذکره‌ها، لغت‌نامه‌ها، جنگ‌ها و کتب بلاغی قرار دارد. در این کتاب ابیات منجیک از این منابع گردآوری شده و مورد تصحیح و مقابله قرار گرفته است. تعداد ابیات گردآوری شده مجموعاً بیش از 400 بیت است که در سه بخش شامل ابیات پیوسته، ابیات پراکندۀ مرتبط و ابیات پراکنده تفکیک شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مصحح

ابیات پیوسته

ابیات پراکندۀ مرتبط

ابیات پراکنده

ابیات منسوب به منجیک