معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

گیلان از جمله استان‌های کشور است که در بسیاری از عرصه‌های هنری همواره پیشرو بوده است. ادبیات داستانی یکی از این عرصه‌هاست. سوابق داستان‌نویسی و مستندات تاریخی نشان می‌دهد که نویسندگان گیلانی نوشتن داستان کوتاه را پیش از محمدعلی جمالزاده (1300 هـ.ق) تجربه کرده‌اند. نمونۀ اینگونه داستان که بعدها جمالزاده را پیشوای آن دانسته‌اند، در سال 1287 هـ.ق توسط «علی عمو»ی گیلانی تجربه شده بود. او طی دو سال 48 داستان را با ذهنیتی مضمون‌یاب، همراه با به‌کارگیری واژگان بومی نوشت و آن را در ساختار داستان‌نویسی به شیوۀ مرسوم ارائت کرد که شاید این امر بیانگر آشنایی نویسنده با شیوۀ داستان‌نویسی غربی باشد و این مسئله به دور از هرگونه طرز تفکر شوونیستی (تفکر افراطی و ستیزه‌جویانه در میهن‌پرستی) از نظر تاریخی، برای تاریخ ادبی گیلان حائز اهمیت است.

نویسندگان نسل اول داستان‌نویسی گیلان در عرصۀ ادبیات داستانی آن‌قدر مؤثر بوده‌اند که نادیده انگاشتن ردپای آنها در تاریخ داستان‌نویسی منصفانه به نظر نمی‌رسد. همچنین با بررسی روند داستان‌نویسی می‌توان تأثیر نسل‌های بعدی نویسندگان گیلانی را نیز در این باره یافت.

از زمان پیدایش نخستین نمونه‌های ادبیات داستانی گیلان در روزنامۀ خیر الکلام به قلم علی عمو (1288) تا به امروز (1388) نویسندگان گیلانی آثار متعددی پدید آورده‌اند که پژوهش در آنها روشنگر نکته‌های جالبی دربارۀ ادبیات اقلیمی، روانشناسی اجتماع و تاریخ و فرهنگ معاصر است.

برخلاف آنچه پیش‌تر گمان می‌رفت، ادبیات داستانی شمال، نه با داستان «خواب» کشاورز که با داستان‌های علی عمو آغاز می‌شود. علی عمو از قصه‌واره‌هایی حد فاصل داستان و طنز کوتاه آغاز می‌کند و به کارنامه‌ای پربار مشتمل بر 48 داستان کوتاه می‌رسد. داستان‌هایی که در فاصلۀ زمانی دو سال نوشته شده‌اند و به روشنی بیانگر آشنایی ژرف داستان‌نویس با دست‌آوردهای داستان‌نویسی اروپا هستند. این داستان‌ها در نشریه‌ای به نام «خیرالکلام» که به مدیریت «افصح المتکلمین» در زمان مشروطه منتشر می‌شد، به چاپ می‌رسید. بر این اساس می‌توان حدس زد کشاورز در زمینۀ نثر و افراشته در حیطۀ طنز متأثر از علی عمو و داستان‌های او بوده‌اند و با گسترش این گمانه می‌توان به مراودۀ فکری آنها نیز رأی داد. چه اینکه از نظر سنی و دورۀ تاریخی با هم معاصر بوده‌اند و افزون بر این میان آغاز انتشار داستان‌های علی عمو (1288) با نخستین داستان کشاورز (1298) تنها یک دهه فاصله بوده است.

این کتاب که به داستان‌نویسان گیلانی اختصاص یافته، دربرگیرنده آثار 215 نویسنده در حوزه ادبیات داستانی است. فهرست نویسندگان بر مبنای الفبای فارسی تنظیم شده است. پس از آوردن بیوگرافی کوتاه و نام اثر و سال چاپ آن، تحلیلی گذرا بر آن نگاشته شده است. در این فرهنگ کوشش شده تا نام هیچ داستان‌نویسی، هر چند کم‌اهمیت، از قلم نیفتد. در این کتاب با مراجعه به نویسندگان یا آثارشان، آخرین اطلاعات راه یافته به این فرهنگ ثبت شده است. کتاب یک دوره صد‌ساله را دربرگرفته است و نویسندگانی که نخستین اثر خود را پس از سال 1388 منتشر کرده‌اند، در این فرهنگ نیامده‌اند. همچنین در آغاز کتاب در مقاله‌ای سیر داستان‌نویسی استان گیلان از آغاز به صورت دهه‌ای بیان شده است.