معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

اسماعیل خوئی در نهم تیر 1317 شمسی در مشهد متولد شد و تا پایان دورۀ متوسطه در این شهر زیست. سپس در سال 1336 برای ادامۀ تحصیلات دانشگاهی به تهران آمد و در دانشسرای عالی در رشتۀ فلسفه به تحصیل پرداخت و با استاد هومن آشنا شد. وی با درجۀ ممتاز و با استفاده از بورس تحصیلی وارد دانشگاه لندن شد و به دریافت معادل دکترا در فلسفه نایل آمد. خوئی افزون بر سرایش شعر به زبان فارسی، مجموعه شعری به نام vocice of excile نیز به زبان انگلیسی سروده است. شعرهای وی به زبان‌های انگلیسی، روسی، فرانسوی، آلمانی و چند زبان دیگر ترجمه شده است.

از آنجایی که ژرف‌ساخت شعرهای وی، به لحاظ اندیشگی از آرای هستی‌شناسانه و فلسفی فیلسوفان صاحب‌نام تأثیر پذیرفته است و بنابراین به جهت سطح ادبیت و نحو واژه‌ها از بافت و پیچیدگی‌های خاصی مایه می‌گیرد. به عبارت دیگر اغلب به شناخت نظرگاه‌های فلسفی نیاز دارد؛ چراکه عنصر اندیشه در کنار تخیل، جان‌مایۀ بسیاری از شعرهای خوئی به شمار می‌رود.

در چشم‌انداز شعر خوئی، جایگاه زبان و همنشینی واژه‌ها، چفت و بست‌های خاصی دارد که آمیزه‌ای از کلمات و ترکیباتی کلاسیک و امروزی است که در سطح آوایی، مایه‌های وزنی و چیدمان واژه‌ها، با پیشوندها و ارجاعات و تکرارهای پنهان و آشکاری همراه است و کارکرد شکلی و معنایی در هدایت هم به پیش می‌رانند.

خوئی در میان شاعران مهاجر از چهره‌های صاحب‌نام و ارجمندی است که از گفتن و نوشتن بار نمی‌ماند؛ در حوزۀ شعر بیش از بیست عنوان دفتر شعر و دیگر گفتارها قلمی کرده است. بی‌گمان کارنامۀ شاعر در عرصه‌های حقیقت و زیبایی ویژگی‌های فراوانی دارد که چهرۀ شعر و اندیشه‌اش را در وجوه گوناگونی به مشتاقان ادبیت عرضه می‌دارد. شاخصه‌های شعر خوئی از یک‌سو برآمده از شعر خراسانی و هم‌زبانی با زنده‌یاد مهدی اخوان ثالث است و از سوی دیگر آمیزه‌ای از باورهای فلسفی و نگرش‌های اخلاقی در قلمرو بنیادهای خردورزی است که در این گذرگاه هم‌اندیشی و همنشینی انسان و طبیعت و تاریخ را به یاد می‌آورد.

کارنامۀ خوئی در گذر زمان با انبوهی از شادی‌های از دست‌رفته و رنج‌های بی‌شمار به جا مانده گره خورده است؛ چراکه چشم‌انداز هر یک از دفترهای شعرش گاه با واسطه، زمانی بی‌واسطه، به خطرگاه‌ها، مرزهای پیچیده و عریان و سرانجام سقوط‌های عاطفی گران‌جانی می‌رسد که شاعر در واکنش‌هایش نسبت به هستی برآمده از جان و جهان آدمی در برابر قدرت به بازگویی و واقع‌نمایی ارزش‌های زلال و جنون‌زده همواره داد سخن می‌دهد.

ویژگی‌های شعر خوئی نه تنها در حوزۀ زبان، بلکه در فضاهای درونی و محتوایی هم کارکردی تاریخی و روشنفکرانه دارد که دامنه‌اش از شعر کلاسیک تا فضای شعر نیمایی پیوسته در حرکت است. گفتنی است که در فضای سیاسی و فرهنگی دهۀ پنجاه شعر خوئی خاستگاهی روشنفکری و کاربردی اعتراضی علیه هر نوع ستم اجتماعی داشت و بی‌اغراق بخشی از حافظۀ نسلی بود که روشنگری‌های سیاسی را در پیوند با این نوع شعر جستجو می‌کردند.

ساختار کلی این کتاب افزون بر پیش‌مقدمه و یک پیش‌گفتار شش محور اصلی و چند محور فرعی دارد. بخش اول سال‌شمار زندگی و جایگاه شعری خوئی در شعر معاصر است که در کنارش چشم‌انداز تغزل، بازتاب اندیشه‌های فلسفی و مرگ‌اندیشی و یأس فلسفی در شعر وی نیز بررسی شده است. بخش دوم بررسی هشت دفتر شعر چاپ شده در سرزمین مادری، چشم‌انداز ویژگی‌های فضاهای جانبی آن و تحلیل یک شعر از هر مجموعه را در پی دارد. بخش سوم بررسی نه مجموعه شعر، در چشم‌انداز مهاجرت و ابعاد فرهنگی و سیاسی شعر در غربت همراه با تحلیل یک شعر از هر دفتر است. بخش چهارم نگاهی است به آثار غیر شعری شاعر در حوزه‌های ادبی، فلسفی و اجتماعی. بخش پنجم گزینۀ شعرهاست و بخش ششم خوئی از نگاه دیگران (در مهاجرت) و کتاب‌شناسی آثار شاعر را دربرمی‌گیرد.

یکی از شعرهای اسماعیل خوئی که در این کتاب آورده شده است:

بگیر مغزِ مرا از من،

خدای من!

به جای آن

به من دو بال ببخش.

دروغ می‌گفتم به خویش

که: فکر پرواز

از خودِ پرواز

والاتر است.

خیال می‌کردم

که شعر زیبایی

از خود زیبایی

زیباتر است.

خیال می‌کردم،

همین

دروغ می‌گفتم به خویش.

ندیده بودم زیبایم را:

و عشق

نمی‌دانستم چیست.