معرفی کتاب

تنزیه و تشبیه از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین موضوعات دینی، کلامی و عرفانی است که با مباحث وجودشناسی و معرفت‌شناسی عرفانی پیوند عمیقی دارد. نویسنده در این کتاب تلاش می‌کند به بررسی دیدگاه‌های فیلسوفان مکتب ودانته از یک‌سو و ابن عربی و پیروان مکتبش از سوی دیگر بپردازد.

به اعتقاد وی فیلسوفان مکتب ودانته گرچه دو اصطلاح تنزیه و تشبیه را به کار نبرده‌اند، در ضمن نظریات و دیدگاه‌های آنان دربارۀ حقیقت مطلق و مراتب وجود به ویژه دو مقام اطلاق و تقیید می‌توان موضوع تنزیه و تشبیه را استنباط کرد. ابن عربی و پیروان مکتبش نه اهل تشبیه محض‌اند و نه اهل تنزیه محض یا به تعبیری ریگر هم تشبیهی‌اند و هم تنزیهی؛ زیرا آنها نه تنزیه را کاملاً نفی کرده‌اند و نه تشبیه را، بلکه کوشیده‌اند میان آن دو جمع کنند.

این کتاب در سه فصل به رشتۀ تحریر درآمده است. از آنجا که بنیان و اساس این دو مکتب، متون دینی‌اند، فصل نخست به بررسی پیشینه‌ تنزیه و تشبیه اسلام و هندویی اختصاص دارد. در باب نخست این فصل، موضوع تنزیه و تشبیه در قرآن و روایات بررسی شده‌اند و ضمن نقل نظریات مفسران و متکلمان، موضوع اسماء و صفات و نسبت میان این موضوع با مبحث تنزیه و تشبیه را بحث و بررسی کرده است. در باب دوم ضمن معرفی ادبیات ودایی، خداشناسی وداها و اوپنیشادها را مطرح می‌کند و سپس به مبحث اسماء و صفات خدایان ودایی و همچنین به ذکر ویژگی‌های خدای یگانه اوپنیشادها می‌پردازد و سعی دارد نظریه‌ تنزیه و تشبیه را در این آثار بررسی و تبیین کند.

موضوع فصل دوم، شرح احوال و معرفی آثار و ذکر اندیشه‌ها و تعالیم بزرگان مکتب ابن عربی و مکتب ودانته است که باب نخست آن به بزرگان مکتب ابن عربی اختصاص دارد و شرح احوال و آثار ابن عربی، معرفی اجمالی شارحان و عارفان مکتب ابن عربی و اندیشه‌ها و تعالیم عرفانی ابن عربی و پیروانش از جمله وحدت وجود، مراتب وجود و انسان کامل مورد بحث قرار گرفته است. در باب دوم پس از مقدمه‌ای در باب تفکر فلسفی در هند و همچنین معرفی «برهمه سوتره و گوده پادیه کاریکا» از متفکران بزرگ مکتب ودانته، یعنی شنکره، رامانوجه، مدهوه، نیم‌بارکه و ولۀبه سخن به میان آمده است.

فصل سوم به مقایسه و تطبیق دیدگاه‌های بزرگان مکتب ودانته و ابن عربی اختصاص یافته و پس از بررسی اجمالی موضوع تنزیه و تشبیه از نظرگاه بزرگان این دو مکتب، تنزیه و تشبیه از منظر وجود شناختی و معرفت‌شناختی مورد بحث قرار گرفته است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: نگاهی به پیشینۀ تنزیه و تشبیه در اسلام و دین ودایی

فصل دوم: شرح احوال و معرفی آثار و ذکر اندیشه‌ها و تعالیم بزرگان مکتب ابن عربی

فصل سوم: مقایسه و تطبیق دیدگاه‌های بزرگان مکتب ودانته و مکتب ابن عربی