معرفی کتاب

در این تصحیح از گلستان سعدی، نه تنها در متن گلستان شیرازی کاهشی صورت نگرفهت، بلکه ترجمۀ آیات قرآن، احادیث، عبارات و اشعار عربی؛ کشف الابیات؛ نام‌گذاری حکایات؛ لغت‌نامه‌ای شامل 2060 واژه و عبارت مشکل و سؤالات هفده سال کنکور کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی مرتبط همراه با پاسخ، آدرس منبع و توضیح آمده است.

شیخ ابومحمد مشرف الدین (شرف الدین) مصلح ابن عبدالله مشرف سعدی شیرازی در سال 606 در شیراز متولد شد. به شیخ الامام المحقق، ملک الکلام و افصح المتکلمین ملقب و به شیخ، شیخ شیراز و شیخ اجل مشهور شد. با وجود روحیۀ محافظه‌کارانه و محتاط در آثار سعدی که از حملۀ مغولان (624 ـ 693) اوضاع ناامن زمانه و حتی قتل شعرایی چون شیخ فریدالدین عطار نیشابوری به وجود آمده است، او همیشه حقیقت را ستوده و در آثارش جاری ساخته است.

سعدی شاعری اخلاق‌گرا است و سرودن اشعاری چون خبیثات و نگارش هزلیات نتوانسته است از بار تعلیمی آثارش بکاهد. او مَثَل اعلای فصاحت و بلاغت است. در توصیف عشق، حالات و نظربازی‌های عاشق و معشوق وصف‌های زیبای بسیاری دارد، این در حالی است که به دلیل آراستگی به روحیۀ عرفانی، رنگی از هوس در اشعارش دیده نمی‌شود و اوصاف او تنها در زیبایی ظاهری است. به نظر می‌رسد در نگارش بوستان و گلستان به نصیحة الملوک امام محمد غزالی نظر داشته است. آثار سعدی حد میانۀ سبک خراسانی و عراقی است.

برخی از مهم‌ترین ویژگی سبکی آثار او عبارتند از: استفاده از صنایع لفظی و معنوی و آرایه‌های بدیعی و بیانی چون سجع متوازن و متوازی، مراعات نظیر، جناس، ترصیع، تضاد، متناقض‌نما، ایهام، تلمیح، اقتباس، تشبیه، استعاره، تشخیص، کنایه و مجاز؛ سهل و ممتنع بودن؛ پرهیز از به کارگیری واژه‌های مهجور عربی، لغات بیگانه و تخیل‌های دورپرداز و ترک ترکیبات دشوار مگر ترمیبات رایج؛ رعایت نزاکت، ادب و اختصار و ایجاز در کلام؛ فصاحت و بلاغت در الفاظ؛ حذف افعال به قرینه؛ رعایت آهنگ کلمات؛ تناسب بین نظم و نثر؛ اعتدال (به ویژه در گلستان)؛ استفاده از واو معدوه (از هر دو صورت با واو و بدون آن مثل خود / خدا)؛ تقدم فعل؛ استفاده از ضمیر او برای غیر جاندار؛ استفاده از اسم اشاره این در موارد اهانت و حقارت به جای ضمیر غایب او؛ به کارگیری قید ظرف اند، در، بر، بعد از اسم‌های مضاف به یاء؛ استفاده از رای زاید در مواردی چون علامت مفعول مطلق؛ استفاده از الف تأکید (مبادا)؛ تخصیص مطلق، اضافۀ مطلق، تخصیص در حالت فاعلی و مفعولی و به معنای برای؛ استفاده از برخی لغات قدیمی؛ استفاده از هجاهای کوتاه و بلند در آغاز و وسط مصراع و پرهیز از هجای کشیده که سبب سکتۀ وزن می‌شود؛ استفاده از «گ» به جای «ک» در برخی لغات.

برخی از اشعار سعدی چون دیگر شعرای صاحب سبک، به صورت ضرب‌المثل درآمده است. وی به همراه الیاس بن یوسف نظامی گنجوی، مولانا جلال الدین محمد بلخی و حافظ شیرازی از ارکان چهارگانۀ شعر در زبان و ادبیات فارسی به شمار می‌آید.

گلستان: اثری است منثور، ترکیب‌شده با نظم که در سال 656 به نام اتابک سعد بن ابوبکر زنگی از اتابکان سلغری به رشتۀ تحریر درآمده است. این کتاب با یک دیباچه و هشت باب، مشتمل بر 181 حکایت و 1160 بیت است. حکایات آن سراسر سخنان حکمت‌آمیز، لطیفه‌های نغز و دلنشین است که در لفافی از آیات و احادیث و اخبار و امثال روییده‌اند. گلستان آمیزه‌ای است از جد و طنز، مجموعه‌ای است از خاطرات، مشهودات و مسموعات که با توصیفاتی دقیق و جاندار ترسیم شده‌اند. اعجاب و دلپذیری گلستان به حضور تمامی اقشار با سیره‌های گوناگون در آن است که در برابر حوادث، واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند. گلستان به سبک عراقی تصنیف شده است. بسیاری از عبارات آن (با اندکی تغییر) وزن عروضی دارد. گلستان سعدی اوج آمیزش دو سبک نثر موزن خواجه عبدالله انصاری و قاضی حمیدالدین بلخی است. این کتاب در واقع مقامات ـ مقاله‌ای ادبی به نثر فنی مشحون به صنایع بدیعی و توأم با اشعار و امثال ـ است و می‌توان آن را ثانی اثنین مقامات قاضی حمیدالدین دانست، با این تفاوت که مقامات قاضی، تقلیدی صرف و خشک از بدیع الزمان همدانی و حریری حرامی است؛ ولی مقامات سعدی اثری است که تقلید را در آن راه نیست و سراسر ابتکار، ابداع و مملو از صنایع دلنشین ادبی است. به تقلید از گلستان سعدی، آثاری چون نگارستان معین الدین جوینی، روضة الخلد مجد خوافی، بهارستان جامی و پریشان میرزا حبیب‌الله قاآنی شیرازی به رشتۀ تحریر درآمده است.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی

دیباچۀ گلستان

باب اول: در سیرت پادشاهان

باب دوم: در اخلاق درویشان

باب سوم: در فضیلت قناعت

باب چهارم: در فواید خاموشی

باب پنجم: در عشق و جوانی

باب ششم: در ضعف و پیری

باب هفتم: در تأثیر تربیت

باب هشتم: در آداب صحبت

خاتمة الکتاب

ضمایم گلستان سعدی شیرازی

کشف الابیات

فهرست اعلام: اسامی اشخاص، فِرَق، اماکن و کتاب‌ها

لغت‌نامه

سؤالات هفده سال کنکور کارشناسی ارشد