معرفی کتاب

کتاب حاضر مجموعه‌ای است مشتمل بر دَه مقالۀ ارزشمند دربارۀ زبان خوارزمی از چهار زبان‌شناس و ایران‌شناس نامی.

سرزمین خوارزم، بخشی از سرزمین گستردۀ ایران باستان بوده ‌است و بر اساس گواهی‌های تاریخی و مستند، برخی از ایران‌شناسان این ناحیه را سکونت‌گاه نخستین ایرانیان می‌دانند. در روزگار هخامنشیان، به نوشتۀ کتیبۀ بیستون، خوارزم یکی از استان‌های ایران باستان بوده‌ و در دورۀ پس از اسلام نیز همچنان یکی از مراکز مهم فرهنگی به شمار می‌آمده ‌است. متأسفانه از دورۀ باستانِ زبان خوارزمی هیچ سند و مدرکی به دست نیامده و تنها با توجه به اسناد و مدارک معدودی که در دست است، می‌توان گفت که این زبان یکی از زبان‌های ایرانی دورۀ میانه از گروه شرقی و از شاخۀ شمالی است.

    زبان خوارزمی با سایر زبان‌های گروه شرقی، یعنی سُغدی، سکایی، بلخی و دیگر گویش‌های شرقی، روابط تنگاتنگی دارد و ازسوی دیگر، به دلیل خویشاوندی با زبان‌های گروه غربی ایرانی میانه، یعنی پهلوی اشکانی (پارتی) و فارسی میانه و دیگر زبان‌ها، به‌ویژه از لحاظ پیوندِ فرهنگی با فارسی و گویش‌های غربی بی‌ارتباط نیست.

ترتیب و تنظیم مقاله‌های این کتاب بر اساس تاریخ انتشار آنهاست که ری هم‌رفته دربارۀ کشف زبان خوارزمی و آثار بازماندۀ آن سخن می‌گویند. بیشتر آنها به مقولۀ دستوری و واژه‌شناسی و ساختار واژگانی می‌پردازند. با در نظر گرفتن نکته‌گیری مکنزی بر مقالۀ هومباخ، از همه جامع‌تر مقالۀ «زبان خوارزمی» هومباخ است که دستور زبان خوارزمی را در قالب کلی و فشرده بیان می‌کند؛ اما نباید نکته‌سنجی‌های پروفسور مکنزی را نایده گرفت.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار: مترجم

مقدمه: مترجم

گفتار یکم: ساختار فعل خوارزمی: هنینگ

گفتار دوم: زبان خوارزمی: هنینگ

گفتار سوم: اسناد زبان خوارزمی: هنینگ

گفتار چهارم: ماده‌های فعل ایمپرفکت خوارزمی: مکنزی

گفتار پنجم: زبان خوارزمی و زبان اوستایی: مکنزی

گفتار ششم: زبان خوارزمی در کتاب‌های فقهی: مکنزی

گفتار هفتم: زبان خوارزمی: هومباخ

گفتار هشتم: نکاتی دیگر دربارۀ فرضیۀ خوارزمی: نیولی

گفتار نهم: زبان خوارزمی: مکنزی

گفتار دهم: واژه‌بست‌ها در خوارزمی: مکنزی