معرفی کتاب

پینتر یکی از برجسته‌ترین نمایش‌نامه‌نویسان دوران مدرن است که بسیاری او را تالی شکسپیر می‌دانند. مارتین اسلین برای اولین بار او را در زمرۀ نمایش‌نامه‌نویسان ابزورد تلقی کرد. لیکن ابزورد او مبتنی بر شرایط عینی اجتماعی جامعۀ خویش، یعنی لندن سال‌های پس از جنگ جهانی دوم است، شرایطی که همه چیز آن از روابط اجتماعی، مناسبات انسانی، اخلاق و روحیات بشری به شدت تحت تأثیر جنگ، آسیب دیده و آن را تهی از ارزش‌های انسانی نموده است. فقدان این ارزش‌ها سبب خلق آثاری از طریق پینتر شده است که در نوع خود کم‌نظیرند. مهم‌ترین ویژگی‌های این آثار نوع زبان آن است.

یکی از ویژگی‌های عمده و برجستۀ پینتر، زبان و نحوۀ استفادۀ او از آن است. در واقع شیوۀ استفادۀ او از سکوت، مکث و تکرار کلمات و جملات منجر به پیدایی زبان خاصی در آثار وی شده است که با نام پینترسک یا پینتریز شهرت یافته است. زبانی معمولی و رئالیستی که حاوی مضامین بسیار و پژواک شرایط اجتماعی ـ فلسفی دوران اوست، دورانی که تحت تأثیر مناسبات دنیای مدرن و جنگ‌های مهیب و ویرانگر اول و دوم جهانی قرار داشته، خودبه‌خود مبین هویت انسان امروزی و روابط و مناسبات او با جهان و انسان‌های دیگر است؛ انسان و جهانی که نقاط اتکای معنوی‌اش را از دست داده و به نقاط اتکای جدید همانند عقل نیز تردید دارد؛ انسانی مادی و گمگشته، انسانی معلق و پرتاب شده به هستی. انسانی که مدام نگران است و اسیر دلهره.

این زبان به اعتبار پارسی زبانی است حشوآمیز. حشوی که به پنبه یا پشمی که در بالش، لحاف و لباس می‌گذارند، تعبیر شده است. زبانی که یکی از معانی عروضی آن استفاده از کلمات زاید و تکراری و جملات معترضه است؛ لیکن در زبان انگلیسی اصطلاحی به نام تاتولوژی وجود دارد که به معنای تکرار غیر ضروری کلمات در جمله است که از معایب کلام محسوب می‌شود. بدین‌سان باید گفت که پینترسک حشوی است که پینتر در زبان نمایشی خود از آن استفاده می‌کند تا از این طریق به افشای شخصیت‌های خود بپردازد. شیوه‌ای که بعدها مورد تقلید بسیاری از درام‌نویسان هم‌عصر پینتر قرار می‌گیرد.

پینتر معتقد است که ارتباط‌های ذهنی میان مردم آنچنان وحشتناک است که به جای آن صرفاً از پرسش‌های محض و بی‌ربط استفاده می‌کنند؛ از این رو می‌گوید: اگر ما گوش‌هایمان را از دیالوگ‌های قدیمی و تئاتری پر کنیم و به صحبت‌ها و حرف‌زدن واقعی مردم گوش کنیم، آن وقت متوجه خواهیم شد که در گفتگوی آنها بیشتر سکوت حاکم‌فرماست تا حرف.

از خصوصیات مهم دیگر پینتر، استفاده و بهره‌گیری کافی و وافی او از متن مکمل یا دستور صحنه است. متون مکمل در قالب نظام نشانه‌شناسی پدیدار می‌شوند. بدین معنا که متن اصلی تنها قسمتی از متن کامل است. در آثار پینتر متن مکمل به کمک متن اصلی می‌آید و معنایی متفاوت به کلمات و دیالوگ‌ها می‌بخشد تا آنچا که گاهی دیالوگ‌ها واجد معنایی کاملاً مغایر با آنچه در ظاهر به نظر می‌آید هستند. گاهی هم معنای متن نه با متن مکمل، بلکه با زیرمتن تشخیص داده می‌شود.

پینتر با نگاهی موشکافانه برای شخصیت‌های نمایش‌نامه‌هایش شناسنامه‌ای می‌سازد و آنها را در موقعیتی قرار می دهد که از نظر تماشاگر بسیار منطقی و واقعی است. پینتر به تعبیر مارتین اسلین با اضافه کردن رنگ جدیدی به طیف مکالمات انگلیسی، کارایی و جذابیت لازم این کلام را دوچندان کرده است. بدین معنا که مدت‌ها با گوشی دقیق و تیز به غلط‌های دستوری زبان مادری و قومی مردم معمولی انگلیس گوش فراداده و آنها را به ذهن سپرده و سپس از آنها در آثار خود استفاده می‌کند. اینگونه زبان وی دقیقاً زبان جاری و ساری جامعۀ او و حاوی و حاکی از ماهیت اخلاقی، فرهنگی و بینشی جامعۀ انگلستان و به ویژه مردم سطح پایین آن بود. در نتیجه فهم واقعی استفاده از زبان در آثار پینتر، مبتنی بر دقت عمیق و اساسی بر دیالوگ‌های صحنه‌ای اوست.

دیالوگ در آثار پینتر بسیار عامیانه و طبیعی است که به دقت تمام تحریر شده است. نزد پینتر سکوت بخشی از اصلی‌ترین زبان نمایشی است و گفتار همچون تمهیدی است که برای پوشاندن برهنگی روان شخصیت‌ها به کار گرفته می‌شود. بنابراین توضیح صحنه‌ای در نمایش‌نامه‌های پینتر غالباً همان‌قدر واجد اهمیت است که دیالوگ‌ها. در نمایش‌نامه‌های او همه چیز از آغاز شوخی‌آمیز و در عین حال به گونۀ دلپذیری مبهم‌اند؛ لیکن به تدریج هنگامی که شخصیت‌ها با وضع نامساعدی روبرو می‌شوند، حال و هوایی دلهره‌آمیز، رقت‌انگیز یا بیم‌آور و هراسناک آنها را احاطه می‌کند. در این صورت تلاش می‌کنند تا خود را از خطر ناشناسی که در بیرون از در یا گاهی حتی درون خانۀ آنها را تهدید می‌کند، خلاص سازند.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

مجموعۀ تئاتر امروز جهان؛ یادداشت مترجم؛ دربارۀ نویسنده؛ زبان و سکوت؛ اتاق؛ گارسن لال؛ جشن تولد؛ درد خفیف؛ شبی بیرون از خانه؛ سرایدار؛ مدرسۀ شبانه؛ کلکسیون؛ بازگشت به خانه؛ دورنما؛ سکوت؛ دوران گذشته؛ ارزیابی؛ تصاویر.