معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

معمولاً نمایشنامه‌هایی که از سال 1877 به بعد نوشته شده‌اند، مدرن تلقی می‌شوند. تمامی نمایشنامه‌های مدرن به طریقی موقعیت و شرایط سخت و ناخوشایند زندگی انسان را در دوران علم و صنعت مورد توجه قرار داده‌اند. نمایشنامه‌نویسان عصر حاضر هر کدام به سهم خود با گفتگوی نمایشی برخوردی متفاوت داشته‌اند و این امر متأثر از دید متفاوت آنها نسبت به موقعیت انسان در جهان و به تبع آن شخصیت و پیرنگ در یک اثر نمایشی است.

کلام افزون بر معنای تحت‌اللفظی، بالقوه نیروهایی دارد که نویسنده در یک اثر با کنار هم قرار دادن آنها، احساس خاص دراماتیک مورد نظر را افزون بر مفهوم کلمات و جملات به مخاطب منتقل می‌کند. نیروهای بالقوه موجود در کلام عبارتند ‌از: صوت، ریتم، آهنگ جمله، ارتباط واحدهای کلامی (جمله‌بندی)، میزان سرعت، مکث‌ها و سکوت‌های حساب شده در فواصل در واقع واژگان نمایشی، نمود یا حالت بالفعل ترکیب دراماتیک و آگاهانۀ معانی، نیروها و امکان‌های موجود در کلام است.

یکی از امکان‌های موجود در کلام، نشانه‌های غیرکلامی «مکث و سکوت» است که بعضی از نویسندگان دورۀ جدید با استفاده از آن، برای دستیابی به یک زبان نمایشی نو تلاش کرده‌اند. از نظر آنها، مکث و سکوت، حاوی بار دراماتیک‌اند. ارزش مکث و سکوت در نمایشنامه‌های عصر حاضر، گاهی با دیالوگ‌ها برابری می‌کند و چه‌بسا آنها بار معنایی بیشتری را در مقایسه با کلام با خود حمل می‌کنند و گاهی از آن به مراتب گویاترند.

مکث‌ها و سکوت‌ها لحظاتی پر از احساس و تخیل و اندیشه هستند که در هر یک از آنها حقیقتی نهفته است. این لحظات کوتاه بیش از هر کلام یا حرکتی، انگیزه‌های شخصیتی را آشکار و حس و معنای مورد نظر نویسنده را با زبان بی‌زبانی به مخاطب منتقل می‌کنند. نویسنده با شناخت مکث و سکوت می‌تواند از این ابزار جدید و پرقدرت برای رسیدن به هدف نمایشنامه سود ببرد و شخصیت‌های نمایشنامه‌اش را بهتر و سریع‌تر معرفی کند. از سوی دیگر کارگردان یا بازیگر، با شناخت و تحلیل درست از انواع مکث و سکوت، هدف اثر نمایشی را در اجرا بهتر و اثرگذارتر می‌نماید.

هارولد پینتر نویسنده‌ای است که فجایع زندگی انسان را در غرب با پیشرفته‌ترین و ابتکاری‌ترین تکنیک‌های تئاتری به نمایش گذاشته است. او عمیق‌ترین مسائل فکری، اجتماعی و انسانی را با نوآوری‌های تکنیکی بیان کرده و آثاری به وجود آورده که هم از نظر محتوا و هم از نظر تکنیک برای ما قابل استفاده است؛ چراکه وی موقعیت‌های پوچ زندگی انسان را در این دنیای پست که زندگی روزمرۀ بسیاری از آدم‌هاست، نشان می‌دهد و از این‌روست که شخصیت‌های وی عکس‌العمل قرن بیستم نسبت به مسئلۀ پوچی و ازخودبیگانگی و تنهایی انسان را نشان می‌دهد. در نمایشنامه‌های پینتر اضطراب، دلهره، ترس و تهدید اهمیتی برابر با خودِ انسان پیدا می‌کند و پیش از آنکه مرگ دفتر زندگی انسان را ببندد، وجود انسان از اضطراب لبریز می‌شود.

نمایشنامه‌های پینتر از جهت مکث‌ها و سکوت‌هایی که بین صحبت‌ها اتفاق می‌افتد، قابل توجه هستند. آثار پینتر به سبب استفاده از مکث و سکوت و نقش مهمی که این دو در ترسیم فضا و ارائۀ درونیات شخصیت‌هایش بر عهده دارند، میدان وسیعی را برای بررسی مکث و سکوت در نمایشنامه‌نویسی فراهم می‌آورد و همین مسئله موضوع این کتاب است.

این کتاب درصدد است به پرسش‌هایی از این قبیل پاسخ دهد: آیا زبان در آثار پینتر از اصلی‌ترین عوامل فضاسازی کلامی است؟ آیا دیالوگ‌های پینتر، ویژگی اصلی دیالوگ که همانا برقراری ارتباط است را دارند؟ آیا انعکاس شرایط زندگی پینتر، به‌ویژه جنگ جهانی دوم در آثار وی وجود دارد؟ آیا در پس هر مکث و سکوت به‌کار رفته، معنایی حساب‌شده و زیرمتنی وجود دارد؟ آیا آثار وی نمایانگر انسان معاصر گرفتار در عصر ماشینیسم است؟

از جمله مهم‌ترین اهداف این پژوهش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 1. جستجو در آثار نمایشی پینتر و شناخت و مقایسۀ تکنیک‌های زبانی و نشانه‌های غیرکلامی در آثار وی؛ 2. انعکاس موقعیت انسان قرن حاضر در آثار پینتر، چراکه نمایشنامه‌های وی کوششی است برای آگاه‌کردن انسان امروز از واقعیت نهایی وضع وی و بی‌معنایی زندگی و حرکتی است تا بار دیگر انسان را نسبت به زندگی کهنه، تکراری و مکانیکی هشدار دهد. 3. ارائۀ طرح درام‌پردازانۀ پینتر که توانسته است با استفاده از مکث‌ها و سکوت‌ها، معنای موقعیتی را که انسان امروز در آن گرفتار است، نشان دهد.

این کتاب تلاشی است در بررسی تکنیک‌های زبانی (تکرار، ریتم، صوت، حشو، استعاره و ...) و نشانه‌های غیرکلامی (مکث، سکوت) در آثار نمایشی با نگاهی به نمایشنامه‌های پینتر به عنوان یکی از اثرگذارترین چهره‌های درام قرن بیستم. بررسی این تکنیک‌ها و نشانه‌ها نشان می‌دهند که پینتر چگونه فضای کلامی متن خود را شکل می‌دهد.

در ادامه به بررسی انواع مکث‌ها و سکوت‌ها پرداخته می‌شود، از جمله:

1. کاربرد مکث به مفهوم شکست در ارتباط، درگیری درونی شخصیت، تأکید بر دیالوگ یا حرکت بعد، به کارگیری مکث در مواقعی که شخصیت از جواب دادن درمی ماند و بلاتکلیف است و غیره ... .

2. سکوت همان مفاهیم و کربردهای ذکر شده برای مکث را دارد، اما به دلیل طولانی‌تر بودن زمان آن نسبت به مکث، دو کاربرد دیگر نیز دارد: الف) کاربرد سکوت برای ایجاد حس سکون و کشدار بودن زمان؛ ب) به مفهوم به بن‌ بست خوردن موضوع مورد بحث در یک صحنه و غیره ... .

در بخش‌های مختلف این پژوهش به کارکرد هر کدام از این نشانه‌های غیرکلامی، به تفصیل پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: کلیات

فصل دوم: پینتر و ساخت‌مایه‌های آثارش

فصل سوم: پینتر، زبان و تکنیک‌های زبانی

فصل چهارم: انواع مکث و سکوت در ادبیات نمایشی

فصل پنجم: نتیجه‌گیری

کتاب‌شناسی

نمایشنامۀ فریاد سکوت