معرفی کتاب

تحلیل، تحقیق و واکاوی ادبیات معاصر، تبیین و تشریح مؤلفه‌های آن، کالبدشکافی و آسیب‌شناسی جریان‌های ادبی روز از ضرورت‌های انکار ناپذیری است که بی‌توجهی به آن می‌توان تبعات جبران‌ناپذیری برای زبان و ادبیات پارسی به همراه داشته باشد. از همین منظر رفتارشناسی ادبی و شعر مفهومی تلاشی است برای شناخت شعر معاصر و نحله‌های گوناگون آن از طریق تحلیل و بازشناسی رفتارهای ادبی شاعران با زبان که بی‌تأثیر از مؤلفه‌هایی چون: تحولات سیاسی ـ اجتماعی، جهان‌بینی شاعرانه، سنت و مدرنیته، جنبش ترجمه و خوانش و گرته‌برداری از نظریه‌های ادبی غیر بومی نیست.

البته در فرایند شکل‌گیری رفتار ادبی شاعران از نقش و تأثیر انکارنشدنی پدیدۀ گسست ادبی نیز نباید غافل بود؛ زیرا بی‌گمان بسیاری از هنجارگریزی‌های بی‌مبنا و افراطی در عرصۀ شعر معاصر به دلیل انقطاطی است که بین نسل قدیم و جدید به وجود آمده که ره‌آورد این گسست، چیزی جز بحران مخاطب نیست. نداشتن زبانی مشترک برای تعامل و تفاهم، افتراق اصول زیباشناختی، عدم هم‌سنخی دریافت‌های شاعرانه از هستی، خروج از مدار تعادل و افتاد در ورطۀ افراط و تفریط از دیگر نشانه‌های این گسست ادبی است.

این كتاب در واقع به دو بخش كلی، یعنی رفتارشناسی ادبی و شعر مفهومی و مؤلفه‌های آن تقسیم شده است. در بخش رفتارشناسی ادبی مباحثی همچون:

انواع رفتار ادبی؛ زبان معیار (علمی)، زبان ادبی (شعر)؛ زبان ادبی محصول چه فرایندی است؛ قاعده‌افزایی (پیوسته‌سازی)؛ هنجارگریزی؛ هنجارفرازی؛ تفاوت قاعده‌افزایی، هنجارگریزی و هنجارفرازی؛ مثالی برای درک تفاوت‌های قاعده‌افزایی، هنجارگریزی و هنجارفرازی؛ رفتار فروهنجار با زبان؛ رفتار هنجار؛ شاعران بزرگ و رفتار هنجار با زبان؛ رفتار پیش‌فراهنجار؛ رفتار فراهنجار؛ جامعه و شیوۀ تعامل با شاعران فراهنجار؛ چه نیازی هنجارفرازی در زبان ادبی را اقتضا می‌کند؛ پیش‌نیازهای رفتار فراهنجار با زبان؛ دانش ادبی، بینش ادبی؛ آشنایی با ادبیات کهن؛ آشنایی با ادبیات جهان؛ رفتار ناهنجار؛ نشانه‌شناسی رفتار ناهنجار با زبان؛ ساختن مصادر جعلی؛ معناگریزی (مخاطب‌ستیزی)؛ اختلاط حروف و غلط‌نویسی كلمات؛ واگویۀ هذیان‌های مسموم و روان‌پریشانه (جنون‌نمایی)؛ نحوشكنی، به هم‌ریختن اجزای جمله؛ تركیب واژه‌ها با سازه‌های غیركلامی؛ تقابل با هنجارهای اخلاقی؛ برخورد فانتزی با زبان (زبان‌بازی)؛ سخن واپسین و پی‌نوشت‌ها مورد بحث قرار گرفته و در ضمن هر بحثی، نمونه‌هایی از آثار شاعران معاصر به عنوان شاهد مثال ذكر شده است.

بخش دوم كتاب دربردارندۀ مباحثی همچون:

شعر مفهومی: تلفیق هنرمندانه صورت و معنا؛ شعر مفهومی: شكل بیرونی، شکل درونی؛ محوریت معنا و مفهوم در شعر؛ دوری از تجمل زبانی و فخامت كلامی؛ نزدیكی به زبان گفتار و طبیعت صمیمی زبان؛ حركت از ذهنیت به سمت عینیت؛ پیوند با مردم، زندگی و اجتماع؛ مخاطب‌اندیشی؛ بیرون‌كشیدن مصادیق عینی و جزئی از دل مفاهیم ازلی و ابدی؛ به‌كارگیری بیان «وصفی ـ روایی»؛ بهره‌گیری از عنصر طنز؛ ایجاز؛ نیما از انزوا تا اجتماع؛ شعر دهۀ هفتاد: فرصت‌سازی یا فرصت‌سوزی؛ شعر مفهومی، راهکار برون‌رفت از بحران؛ اشاره‌ای به پیشینۀ شعر مفهومی و پی‌نوشت‌ها.