معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

قالبی که در بیشتر زبان‌های دنیا «شعر سپید» نامیده می‌شود، در ادبیات کلاسیک انگلیسی به‌ویژه در نمایشنامه‌نویسی، پیشینۀ درخشان و مقام بلندی دارد و این قالب اغلب از طریق شعر و زبان انگلیسی به سایر زبان‌ها و فرهنگ‌ها راه یافته است. مدار بحث در این کتاب همین قالب است. پرسش اینجاست که این قالب موزون بی‌قافیۀ شعر انگلیسی چرا در شعر فارسی بر قالبی منثور اطلاق شد؟ اسباب و علل منثورانگاشتن چنین قالبی چه بوده است؟ آیا در ادبیات فارسی می‌توان شعر سپیدی با دلالت اصیل آن یافت؟

پاسخ به پرسش‌هایی از این قبیل است که پرداختن به شکل‌گیری و تحول و کیفیت فنی این قالب را در ادبیات انگلیسی در فصل نخست این کتاب ناگزیر کرده است و در این راه از آوردن پاره‌ای جزئیات و نمونه‌ها لاجرم خودداری شده است. هدف از چنین کاری جز فراهم‌کردن امکان مقایسه میان ویژگی‌های اصیل این قالب و تلقی نویسنده از آن نبوده است. تلقی دقیق از چگونگی قالب شعر سپید و یافتن مصادیق آن در میان شعر نو فارسی محل اختلاف‌نظر صاحب‌نظران ما بوده است.

پس از بحث شعر سپید انگلیسی، در ادامۀ فصل نخست این قالب به‌اجمال در ادبیات فرانسوی پی گرفته شده است. پرداختن به وضع شعر سپید در ادبیات فرانسوی، با وجود سابقۀ ناچیز آن در این زبان، دلیلی جز آن نداشته که زبان و فرهنگ فرانسوی در پیش و پس از عصر مشروطه همواره نزد فعالان فرهنگی و ادبی ما یکی از راه‌های اصلی شناخت جهان و فرهنگ جدید بوده است. از این‌رو تلقی منتقدان و محققان فرانسوی از شعر سپید اثری انکارناپذیر بر آرای بعضی سخن‌سنجان ما داشته است؛ حتی می‌توان ادعا کرد تلقی شعر منثور از قالب شعر سپید در زبان فارسی تا اندازه‌ای در متابعت از آرای منتقدان فرانسوی پدیدار شده است. اگرچه زمینه‌های چنین تلقی‌ای را در کیفیت خاص خود این قالب نباید از نظر دور داشت و در این میان گاه سهم منتقدان و ادبای جهان عرب را نیز نباید بی‌اثر دانست؛ بنابراین در بخش دیگر این فصل دربارۀ شعر سپید عربی بحث شده است.

فصل دوم کتاب جنبه‌های مختلف دلالت شعر سپید در ادبیات فارسی را بررسی می‌کند و در این فصل در بخش‌های مختلفی در سابقۀ شعر بی‌قافیه و نحوۀ آشنایی ما با شعر سپید و نسبت آن با شعر آزاد و نیز در اختلاف صاحب‌نظران ایرانی در تعیین مصداق شعر سپید بحث شده است. شعر آزاد شاملو و همچنین بازشناسی اشعاری که می‌توان آنها را شعر سپید فارسی دانست از دیگر بخش‌های این فصل است.

شعر سپید فارسی در دلالت اصیل خود به نسبت انواع قالب‌هایی که در شعر نو آزموده شد، مقدار و مصداق ناچیزی دارد؛ حتی شاعرانی که چنین نمونه‌هایی در کارنامۀ خود ثبت کرده‌اند، اغلب نمی‌دانسته‌اند آنچه سروده‌اند در شمار شعر سپید می‌تواند بود. این شاعران بی‌گمان می‌پنداشته‌اند که سرودۀ آنها شعر آزاد یا دست‌کم شعری غیرسنتی است. ضرورت پرداختن به شعر سپید فارسی بیشتر از این‌روست که معلوم شود اگر شعر سپیدی در این زبان دست دهد، چه صورتی خواهد داشت. بنابراین در بخش مربوط به شعر سپید تلاش شده نمونه‌هایی که با مبانی شعر سپید سازگارند و اغلب نیز اشعاری بلندند، به اندازۀ امکان به طور کامل نقل شود تا تصویر روشن‌تری از مصادیق این نوع شعر سپید فارسی به دست دهد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: شعر سپید

فصل دوم: شعر سپید فارسی

حاصل کلام

منابع

نمایه