معرفی کتاب

از زمانی که زبان فارسی در سرزمین پررمز و راز هند به بار نشست و شاهان شیفتۀ زبان فارسی به حمایت از اهل علم و ادب و هنر برخاستند و محیط فرهنگی آن دیار، زبان فارسی را به عنوان زبان علم و ادب دربار پذیرفت، در همۀ ایالت‌ها و ولایت‌ها، انجمن، مدرسه، خانقاه و کتابخانه برپا شد، کاتبان و تذهیب‌کاران در دربار حاکمان، راجه‌ها و صفدرها گرد آمدند و نسخه‌های بدیعی را که امروزه زینت‌بخش کتابخانه‌های سراسر هند است، نگاشتند و آراستند.

اعظم‌گره از جمله شهرهای مناطق شرقی کشور پهناور هندوستان است که در ایالت اتارپرادش قرار دارد. این شهر توط اعظم خان راجپوت در سال 1665 میلادی تأسیس شد.

امروزه اعظم‌گره از نظر دارابودن مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی جایگاه ویژه‌ای را در کشور هندوستان به خود اختصاص داده که از جمله این مراکز «کالج شبلی» و مؤسسه «دارالمصنفین» است که توسط سراج‌الدین محمد شبلی نعمانی تأسیس شدند. وی در سال 1274 هجری در روستای بندول از توابع اعظم‌گره به دنیا آمد و در سال 1331 هجری درگذشت. وی عالم دینی، فیلسوف واعظ، تاریخ‌نگار، منتقد، محقق، معلم، ادیب و شاعر پارسی‌گوی شبه قارۀ هند بود.

علامه شبلی اولین قصیدۀ خود را هنگامی که نوزده سال داشت، طی سفر حج سرود و مدتی در مدینه در کتابخانۀ عارف حکمت به مطالعۀ نسخ خطی پرداخت. وی پس از بازگشت دبیرستانی اسلامی در شهر اعظم‌گره با هزینۀ شخصی تأسیس کرد و مدیر و معلم آنجا شد. تألیفات وی دو رساله در ردّ وهابیت، مقالۀ روش تعلیم در مدارس قدیم اسلامی، کتاب الفاروق، سفرنامۀ شام و روم، دیوان کلیات شبلی که دربردارندۀ دوهزار بیت به زبان فارسی است، دو مجموعه غزل به نام‌های دسته گل و بوی گل، مرگ گل و برگ گل به زبان فارسی، الجزیه در وضع کفار ذمی و چگونگی پرداخت جزیه، رسالۀ اسکات المتعدی در رد وهابیت، رساله در قرائت الفاتحه خلف الامام و ....... است.

وی اولین کسی بود که به فکر راه‌اندازی مؤسسه و کتابخانۀ بزرگی چون دارالمصنفین شد، چنانچه در همایش مجمع سالانۀ علما در سال 1910 میلادی در دهلی در گزارش سالانۀ خود اظهار داشت: «همان قدر که مدرسۀ ملی، دانشکدۀ ملی و دانشگاه ملی برای ملت ما ضروری است، کتابخانۀ بزرگ هم از جمله نیازهای اساسی ملت ما است. اگر بخواهیم مذهب، علوم و تاریخ ملی مسلمانان کشور خود را زنده نگه داریم، ناگزیریم کتابخانۀ بزرگی که دارای کتاب‌های کمیاب مذهبی و تاریخی باشد، تأسیس نماییم».

پس از درگذشت مرحوم شبلی نعمانی نیز تلاش برای توسعۀ دارالمصنفین توسط دوستان و همکاران وی با جدیت بیشتری ادامه یافت. دارالمصنفین دارای بخش‌هایی از جمله دارالتصنیف، دارالاشاعت، دارالطباعت، شعبۀ رسالۀ معارف، دارالکتب و بخش تعمیرات است. فعالیت دارالمصنفین با دارالتصنیف آغاز شد و سپس دارالاشاعت تأسیس شد و پس از آن بخش‌های دیگر راه‌اندازی شد.

دارالتصنیف: این بخش در آغاز فعالیت از دوستان و مصنفینی که ارتباط مستقیمی با دارالمصنفین داشتند، در چاپ یا ترجمۀ آثار آنان بهره می‌برد و برای تحقق این منظور دو نفر از همکاران، مولانا سیدسلیمان ندوی که از کالج دکن در پونا استعفا کرده و به اعظم‌گره آمده بود و مولانا عبدالسلام ندوی مسئولیت آن را بر عهده گرفتند. افزون بر تألیف، پاسخ به استفتائات مراجعه‌کنندگان دربارۀ مسائل مختلفی مثل تاریخ، عقاید و احکام نیز از جمله کارهای مهم دارالمصنفین بوده که وقت زیادی به آن اختصاص می‌یافت. از جمله کتاب‌های چاپ شده توسط دارالمصنفین عبارتند از: سلسلۀ سیرت، سلسلۀ سیر الصحابة و التابعین، سلسلۀ تاریخ علوم و فنون و ... .

دارالاشاعت: در این بخش آثار علامه شبلی و مرتبطین دارالمصنفین به چاپ می‌رسید. در مخزن علمی این مرکز، کتاب‌های بسیاری وجود دارد که از از همین مرکز انتشار یافته و به داخل و خارج از کشور ارسال شده است و از طریق همین نشر کتاب، درآمد هزینه‌های این مرکز تأمین می‌شود و تاکنون بیش از دویست عنوان کتاب علمی و تحقیقی به چاپ رسیده است که کتاب‌های شعر العجم، الفاروق، خطبات مدارس، سیرت عایشه و عرب و هند کی تعلقات از جمله کتاب‌های ارزشمندی هستند که مورد استقبال فوق‌العاده‌ای قرار گرفتند.

دارالکتب: از آنجا که علامه شبلی کتابخانۀ شخصی خود را به ندوة العلمای لکهنو وقف کرده بود، بر این اساس کتاب‌هایی که به منظور استفاده در دارالمصنفین تهیه شده بود، از جمله کتبی بودند که بستگان علامه به دارالمصنفین اهدا کرده بودند تا کتابخانه سروسامان یابد. بیشتر آثار موجود در این مجموعه دربردارندۀ مباحث تاریخی، دینی و ادبی است. بخشی از کتاب‌ها با عنوان هدایای نهادهای دولتی، هرساله به این مجموعه افزوده می‌شود و همچنین آثار علمی و ادبی شخصیت‌ها در مراکز مختلف داخل و خارج از کشور در مجلۀ معارف معرفی و مورد انعکاس قرار می‌گیرد.

دارالطباعت: آغاز کار این بخش با چاپ اثری از علامه شبلی نعمانی بود. این بخش در سال 1916 میلادی با نام معارف تأسیس و تمام کتاب‌های دارالمصنفین توسط همین مرکز چاپ می‌شد که تماماً مورد استقبال محققین قرار می‌گرفت.

مجلۀ معارف: چاپ و انتشار مجله یکی از اهداف اساسی این مرکز بود که توسط علامه شبلی و به نام «معارف» منتشر شد. نخستین شمارۀ این مجله در ماه ژوئیه سال 1919 میلادی به چاپ رسید و تاکنون نیز ادامه دارد.

از ویژگی‌های دارالمصنفین این است که تمام دست‌اندرکاران و  وابستگان علمی و پژوهشی این مرکز با وجود اشتغال و مسئولیت‌های سنگینی که دارند، با نهایت اخلاص و قناعت در این مؤسسه فعالیت دارند و تلاش می‌کنند تا محققینی را تربیت کنند که در عرصۀ تألیف و پژوهش از نخبگان کشور پهناور هند محسوب شوند.

از جمله هدف‌های پژوهشی دارالمصنفین، گسترش علوم و معارف اسلامی و خدمت به دین اسلام بوده و بدین‌سبب مطالعات اسلامی رویکرد اصلی این مرکز است.

اکنون نزدیک به 687 نسخه خطی فارسی و عربی کمیاب که برخی از آنها منحصربه‌فرد هستند در این مرکز نگهداری می‌شود که از این تعداد، 41 نسخۀ خطی دارای ارزش و اهمیت ویژۀ تاریخی هستند.