معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
 

شناخت پیشینۀ سازگاری فرهنگی با تغییرات اقلیمی می‌تواند به ما کمک کند تا تعاملات پویا بین اقلیم و جامعه را درک کنیم و امکانات بالقوۀ سازگاری را توسعه دهیم. درواقع آموزه‌ها و تجربیات اجتماعی و اقتصادی گذشته، راه رسیدن به ثبات و دوری‌جستن از فروپاشی را به ما نشان می‌دهند. تغییر اقلیم به دلیل افزایش فراوانی و شدت رویدادهای آب‌وهوایی حدی مانند امواج گرما و سرما، خشکسالی و بارش‌های سیل‌آسا، موجب نابودی محصولات کشاورزی، تلف‌شدن احشام، کمبود یا بحران آب، وقوع قحطی، بالارفتن سطح تنش‌های اجتماعی ـ سیاسی، شیوع بیماری‌ها، افزایش افسردگی، اضطراب، خشونت و حتی خودکشی می‌شود.

بر اساس مطالعات تاریخی، دورۀ خشونت‌آمیز اروپا بین 1450 تا 1670 میلادی که با افزایش میانگین دوبرابری درگیری‌های اجتماعی شناخته می‌شود، هم با مراحل اوج‌گیری سرما در عصر یخبندان کوچک و هم با گسترش شیوع طاعون (مرتبط با سرمایش و قحطی) هم‌زمان بوده است.

در بررسی تأثیر تغییر اقلیم بر جوامع باستانی و واکنش جوامع به تغییرات زیست‌محیطی، گفتنی است هم تغییرات اقلیمی و هم رویدادهای اجتماعی ـ سیاسی، پدیده‌های پیچیده و چندبعدی هستند که معمولاً نمی‌توان وقوع آنها را به یک علت تک‌خطی نسبت داد.

این کتاب به دو بخش کلی تقسیم شده است؛ اول: بازسازی اقلیم ایران طی 1500 سال گذشته بر اساس پژوهش‌های دیرین‌سیلاب و دیرین‌اقلیم؛ دوم: رویدادهای آب‌وهوایی حدی ایران در دوران اسلامی (از 622 میلادی تا کنون 2022) که از کتب تاریخی اقتباس شده‌اند. برای بخش دوم، پژوهش‌های دکتر چارلز ملویل توسط نویسنده ترجمه و تا جای امکان با منابع اصلی مطابقت داده شده است.

در این کتاب کوشیده شده است دوره‌های تغییر اقلیم سرمایشی و گرمایشی با نوع رویدادهای آب‌وهوایی حدی غالب در آن دوره انطباق داده شود؛ به این مفهوم که مثلاً تکرار بیشتر وقایع امواج سرما و خشکسالی در عصر یخبندان کوچک مشخص شده است. حتی در قرن یازدهم میلادی نیز به دلیل افت انرژی خورشیدی در خلال دورۀ گرمایش قرون وسطی، چنین رویدادهایی قابل ملاحظه است. همچنین تلاش شده است تا پیامدهای اجتماعی ـ سیاسی این وقایع تا حد امکان ارائه شود.

بازسازی اقلیم دوران اسلامی نشان می‌دهد که بسیاری از تنش‌های اجتماعی ـ سیاسی هم‌زمان با وقوع رویدادهای اقلیمی خشک بوده‌اند؛ بنابراین مطالعۀ این کتاب می‌توان برای پژوهشگران و دانشجویان تاریخ، باستان‌شناسی دوران اسلامی و مطالعات دیرین‌اقلیم‌شناسی مفید باشد.

فهرست مطالب:

پیش‌گفتار

پژوهش‌های دیرین‌اقلیم

پژوهش‌های دیرین‌سیلاب

تغییرات اقلیمی دوران اسلامی

رویدادهای آب‌وهوایی حدی

بارش‌های سیل‌اسا

طوفان‌های تگرگ

طوفان‌های شدید

زمستان‌های شدید

وقایع سیل

وقایع خشکسالی

جمع‌بندی و تحلیل

منابع