معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

یکی از مهم‌ترین راه‌های شناساندن هر ملتی به ملل دیگر، شناساندن فرهنگ آن ملت است. با توجه به کثرت آثار ادبی تولیدشده در ادوار مختلف تاریخ ایران، یکی از جنبه‌های مهم فرهنگ این کشور ادبیات فارسی است؛ به همین سبب پژوهش دربارۀ آن اهمیتی بسیار دارد. این کتاب با نقد روش‌شناختی گزاره‌ها، واژه‌ها و اصطلاحات در پژوهش‌های ادبی برگزیدۀ سال پس از انقلاب اسلامی به عنوان زبدۀ کتب تحقیقات علمی ـ ادبی ایران و آسیب‌شناسی آنها، معیارهایی در اختیار پژوهشگران ادبیات فارسی قرار می‌دهد که با تبعیت از آنها بتوانند به شناختی دقیق‌تر از این جنبۀ مهم فرهنگ ایران دست یابند.

پژوهش‌های ادبی همانند پژوهش‌های رشته‌های دیگر دانشگاهی بهتر است از اصول کاربست زبان علم پیروی کنند تا بتوانند به هدف خود که شناساندن ادبیات فارسی، به‌مثابۀ نمودار مهم فرهنگ ایران، به مخاطبان دست یابند. نقش زبان در متون علمی ارجاعی است و هدف از نگارش، انتقال پیام است. در زبان علم شاهد حداقل چندمعنی‌شدگی و انتقال پیام با ساخت‌های زبانی و با نشانه‌های غیرانگیخته هستیم. به همین دلیل پژوهشگر تا حد ممکن می‌کوشد زبان صریح و بدون نیاز به تعبیر و بازآفرینی را به کار گیرد. افزون بر این، زبان پژوهش علمی باید صریح باشد و امکانی را فراهم آورد که نتایج پژوهش برای همگان قابل ارزیابی باشد و یافته‌های آن مغرضانه یا مبهم نباشد.

در پژوهش‌های ادبی گاه از این اصول کاربست زبان علم تخطی می‌شود. به طور کلی این پژوهش در پی یافتن پاسخ این دو پرسش دربارۀ این دسته از مطالعات ادبی است: نارسایی‌های زبان علمی در پژوهش‌های ادبی ـ کتاب سال جمهوری اسلامی ـ چیست؟ معیارهای کاربرد زبان علمی در پژوهش‌های ادبی فارسی چیست؟

در این کتاب دو اصطلاح کلیدی مطرح است که عبار‌ت‌اند از: زبان علم و مطالعات ادبی. «زبان علم» گونه‌ای زبانی است که در پژوهش‌های علوم تجربی و به‌ویژه علوم تجربی انسانی در این پژوهش به کار می‌رود. مختصات این گونۀ زبان باید با موضوع، روش و غایت پژوهش علمی تجربی همخوانی داشته باشد. مقصود از «مطالعات ادبی» مجموعۀ پژوهش‌های علمی دربارۀ آثار ادبی است. گونۀ زبان این پژوهش‌ها، گونۀ علمی و متفاوت از گونۀ زبانی ادبی است.

در این کتاب بخشی از هر اثر، از حیث اشکالات کاربرد زبان علم به صورت تصادفی به عنوان نمونۀ تحقیق انتخاب شده است. اشکالات هر اثر، از خود آن اثر استخراج شده و بدین صورت نبوده است که از پیش اشکالاتی تعیین شده باشد. از این حیث، روش اتخاذشده جنبۀ کیفی دارد. نمونۀ انتخاب‌شده همانند روش کمی به صورت تصادفی مشخص شده است؛ اما فرایند کدگذاری و طبقه‌بندی داده‌ها همانند روش کیفی بر اساس داده‌های استخراج‌شده است. بر این اساس، با آغاز فرایند بررسی نمونۀ انتخاب‌شده و استخراج اولیۀ داده‌ها فرضیه‌ای شکل می‌گیرد؛ سپس با ادامۀ فرایند بررسی، این فرضیه اصلاح می‌شود.

جامعۀ آماری پژوهش در این کتاب شامل این آثار است: «رمز و داستان‌های رمزی» اثر تقی پورنامداریان، «از اشارت‌های دریا: بوطیقای روایت در مثنوی» نوشتۀ حمیدرضا توکلی، «تماشاخانۀ اساطیر: اسطوره و کهن‌نمونه در ادبیات نمایشی» اثر نغمه ثمینی، «شرح شوق: شرح و تحلیل اشعار حافظ» نوشتۀ سعید حمیدیان، «حافظ‌نامه» اثر بهاءالدین خرمشاهی، «سر نی: نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی» تألیف عبدالحسین زرین‌کوب، «از این باغ شرقی: نظریه‌های نقد شعر کودک و نوجوان» اثر پروین سلاجقه و «شناختی تازه از سعدی همراه با متن مصحح و معرب اشعار عربی سعدی و ترجمه ...» نوشتۀ جعفر مؤید شیرازی.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

کلیات

پیشینه

مبانی نظری

تحلیل ادبی (1)

تحلیل ادبی (2)

نتیجه‌گیری

منابع

نمایه