معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

امروزه نقطۀ عزیمت تجدد پیش‌فرض یک کمبود یا فقدان معرفتی در گذشته است و می‌خواهد این کمبود یا فقدان را یا با انتقال اندیشه‌ای یا معرفتی از این یا آن زبان خارجی یا با ابتکار و نوآوری جبران کند. پس تجدد برزبان‌آوردن سخنی است که در مرده‌ریگ ما خبری از آن نبوده یا به دیگر سخن، گفتن سخنی است ناشناخته و نو از یک‌سو و پذیرفتن نهایت‌نداشتن معرفت از سوی دیگر.

ادونیس «ایستا» را در چارچوب فرهنگ عربی این‌گونه تعریف می‌کند: اندیشه‌ای متن‌محور که ایستایی متن را به دلیل ایستایی فهم و داوری خود می‌گیرد و خود را به‌مثابۀ تنها معنای درست متن و بر این اساس سلطۀ معرفتی تحمیل می‌کند. «پویا» را هم اندیشه‌ای تعریف می‌کند که یا باز برآمده از متن است؛ اما با تأویلی که به آن قابلیت سازگاری با واقعیت و نوشدن می‌بخشد؛ یا اساساً به سلطۀ متن هیچ تن نمی‌دهد و بر عقل استوار می‌شود نه نقل. به لحاظ تاریخی نه ایستا همیشه ایستا بوده و نه پویا همیشه پویایی داشته است؛ گاه نیز پویایی اندیشه‌ای نه ناشی از چیزی درون آن، که بیشتر نتیجۀ مخالف‌خوانی یا بیرون‌بودنش از قدرت به هر شکلی است.

این کتاب پایان‌نامۀ دکترای علی احمد سعید معروف به ادونیس، شاعر و متفکر بزرگ جهان عرب است.

ادونیس در این کتاب با اِشرافی که بر تاریخ تفکر اسلامی و ادبیات عرب و سِیرِ سنت و تجدد در جهان عرب دارد، مقولۀ سنت و تجدد در فرهنگ عربی ـ اسلامی را از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار می‌دهد و آن را هم در تاریخ اندیشۀ عرب و تفکر عربی - اسلامی، هم در تحولات سیاسی و هم در تاریخ ادبیات عرب بررسی کرده است. او در این کتاب از موضوعات و مسائلی سخن می‌گوید که اگرچه مرتبط با تاریخ و فرهنگ عربی هستند، به ‌دلیل برخی اشتراکات‌شان با مسائل و موضوعات مطرح در ایران معاصر، برای مخاطبان ایرانی هم جذاب و خواندنی‌اند.

بحث اصلی ادونیس در این کتاب، ماجرای طرحی نو درانداختن و ساخت‌های ایستا را دگرگون‌کردن در تاریخ جهان عرب و تقابل سنت و تجدد در متن این تاریخ است. ادونیس در این کتاب جریان دگرگونی و چگونگی و ماهیت آن را در متن تاریخ عربی – اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد و ردّ تحول و نوع مواجهۀ سنت با تجدد را در تاریخ اسلام در جهان عرب، از گذشته تا روزگار معاصر، دنبال می‌کند.

در این کتاب با تحلیلی جامع و جزئی‌نگرانه و نقادانه از ایستایی و پویایی در فرهنگ عربی ـ اسلامی مواجه‌ایم. ادونیس با بررسی سِیری که تاریخ اندیشۀ اسلامی در جهان عرب طی کرده و تلاقی این اندیشه با سیاست و شعر، مسائل برآمده از سنت و تجدد را در متن جهان عرب، در ساحت فقه و خلافت و سیاست و شعر، مطرح و تحلیل می‌کند.

دو مفهومی که ادونیس در کتاب از آنها تحت عناوین «ایستا» و «پویا» سخن می‌گوید، یکی متعلق به رویکردی است که نوآوری را با این استدلال که زبان و فرهنگ و اندیشۀ عرب به کمال معرفت و اوج نوآوری رسیده، را منتفی می‌داند و دیگری به رویکردی تعلق دارد که قائل به نوآوری است و انتهایی برای معرفت قائل نیست. ادونیس مسائل جهان عرب از جمله مسائل مربوط به شعر عربی را در پرتو این تقابل و دست بالا‌داشتن رویکرد نخست در تاریخ فرهنگ عربی ـ اسلامی بررسی می‌کند.

این کتاب دربرگیرندۀ بحثی نقادانه و جذاب درباب تقابل تکثّر و مُطلقیت در متن فرهنگ عربی ـ اسلامی است. ادونیس سِیرِ تاریخی این تقابل و جریان پویایی در جهان عرب و مواجهۀ ساحت‌های ایستا با آن را در کتاب ترسیم می‌کند. او در این کتاب به ترسیم دنباله‌روی و نوآوری در متن تاریخ تفکر و فرهنگ عربی ـ اسلامی می‌پردازد و این دو مقوله را با نگاه به مقوله‌های خلافت، سیاست، سنت، فقه، شعر و نقد شعر مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد.

این کتاب درواقع از چهار کتاب تشکیل شده که در یک مجلد در کنار هم قرار گرفته‌اند. این کتاب شامل مقدمه‌های ادونیس بر چاپ جدید و چاپ سوم کتاب ایستا و پویا، مقدمۀ دکتر پُل نویّای یسوعی، استاد راهنمای پایان‌نامۀ ادونیس که ماحصلش همین کتاب است، توضیح نویسنده دربارۀ روش‌شناسی و اهداف این کتاب، پیش‌درآمد و چهار کتاب به نام‌های «بنیادها»، «نهادن بنیادها»، «شوک تجدد و سلطه‌ی میراث دینی» و «شوک تجدد و سلطه‌ی میراث شعری» است.

فهرست مطالب کتاب:

سخن مترجم

اشاره

پیش‌گفتار چاپ جدید

مقدمۀ چاپ سوم

فتح باب به خامۀ پدژ دکتر پل نویای یسوعی

روش‌شناسی و اهداف

پیش‌درآمد

پی‌نوشت

کتاب اول: بنیادها

بخش اول: بنیادهای دنباله‌روی یا ایستایی

بخش دوم: بنیادهای نوآوری و پویایی

کتاب دوم: نهادن بنیادها

بخش اول: بنیادگذاری دنباله‌روی یا ایستایی

بخش دوم: بنیادگذاری نوآوری یا پویایی

بخش سوم: دیالکتیک دنباله‌روی و نوآوری یا قدیم و جدید

کتاب سوم: شوک تجدد و سلطۀ میراث دینی

بخش اول: مرزهای عقل

بخش دوم: فکر بازیافته یا «عصر النهضة»

بخش سوم: پیوست

کتاب چهارم: شوک تجدد و سلطۀ میراث شعری

کتاب‌نامه

نمایه