معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کتیبه‌های کوروش بزرگ در پاسارگاد نه‌تنها نمایانگر تعلق محوطه به اوست، بلکه متن آنها نیز حکم «شناسنامۀ» مؤسس سلسلۀ هخامنشی را دارد که در آن خود را شاهی از آن خاندان خوانده است. در این نوشته با بررسی هر سه روایت کتیبه‌ها و مقایسۀ واژگان و علایم آنها با دیگر کتیبه‌ها، اعم از آشوری و هخامنشی به اصالت و نفر آنها به دست خود کوروش و در ادامه نیز به بررسی دیگر متون بابلی پرداخته شده که در آنها نخستین بار از ظهور کوروش و مقابلۀ او با مادها و لودی یاد شده است.

در پاسارگاد تنها سه متن مختصر از کوروش باقی مانده است: دو نسخه از کتیبۀ CMa در دو کاخ بارعام و نشیمن و یک نسخه از نبشتۀ روی ردای نگارۀ سلطنتی در کاخ نشیمن CMc که صاحب کتیبه در هر دو متن خود را «شاه هخامنشی» خوانده است. اما تعداد کتیبه‌ها در هنگام آبادی پاسارگاد، بیش از این بوده است: بین 18 تا 30 نسخه از CMa بر جرزهای واقع در دو منتهی‌الیه چهار رواق کاخ بارعام و دو رواق کاخ نشیمن و نیز بر بالای هشت نگارۀ انسان بال‌دار در کاخ دروازه و چهار نسخۀ زیرنویس  CMcبر چهار نگارۀ هم‌شکل و متقارن کوروش در جرز دو درگاه تالار کاخ نشیمن.

نگاره‌های پاسارگاد از وجوه متمایزی متعددی برخوردارند که در تخت‌جمشید تکرار نشده یا متکامل‌تر شده‌اند؛ از جمله تنها در پاسارگاد چین چهارگانۀ عمدی ردای شاهانه زرکوب شده؛ اما در تخت‌جمشید تنها صورت نگارۀ شاه زراندود می‌شده است. در پاسارگاد دو روایت ایلامی و اکدی CMc بر دو تاخوردگی «اریب» واگرای ردا، اما در تخت‌جمشید روایات سه‌زبانه بر چین‌های عمودی در مرکز ردا حک شده‌اند و آرایۀ دوزبانۀ اریب پاسارگاد بعداً هیچ‌گاه تکرار نشده است.

بند هفتاد روایت پارسی بیستون از همتای آن در روایت ایلامی موجزتر و اندکی هم با آن متفاوت است؛ اما هر یک به گونه‌ای به فرایند واسط استفاده از آرامی به عنوان «خط میانجی» و ثبت متن «بر پوست و چرم» اشاره می‌کنند.

بررسی اصالت کتیبه‌ها به روایت پارسی باستان آنها محدود نیست و همین دو سرنخ دربارۀ قدمت و اصالت کتیبه‌ها را فراهم می‌آورد: نخست در شیوۀ نگارش سرنام «هخامنشی» در روایت اکدی CMa و مقایسۀ آن با ساختار هجایی همان واژه در کتیبه‌های داریوش و خشایارشا و دیگری در روایت ایلامی CMc، حاوی دو عنصر از کتابت دورۀ نو ـ ایلامی/ ایلام متأخر که پس از پاسارگاد پی گرفته نشده‌اند. با تعمیم کار به روایات اکدی کتیبه‌ها، مقایسۀ آنها با متون بابلی کورش نیز الزام‌آور خواهد شد و این از یک‌سو شواهد دیگری دال بر اصالت بر اصالت کتیبه‌های پاسارگاد را فراهم آورد و از سوی دیگر پرداختن به دو متن بابلی موسوم به سالنامۀ نبونئید و استوانۀ سیپار او را نیز الزامی کرد که تنها شواهد میخی موجود در اشاره به ظهور کورش شمرده می‌شوند.

چند گواه سال‌شماری مادها که در روایات معتبر یونانی آمده است، غیرمستقیم مدت سلطنت کوروش بر پارسیان و مادها را 24 سال، یعنی از 554 تا 530 پ.م به دست می‌دهد و نه بیست‌سال نظریۀ مرسوم. گسترۀ فتوحات کوروش به‌سختی در بیست‌سال سلطنت می‌گنجد و از طرفی سال‌شمار فتوحات در 24 سال به‌مراتب معقول‌تر قابل بازسازی است.

در پیوست پایانی کتاب به بررسی روایت هرودوت از کشته‌شدن کوروش در نبرد با قوم سکایی‌نژاد ماساگت پرداخته شده و نشان داده شده است که جنبه‌هایی از روایت، با رخدادهای سنوات پیامد واقعه سازگار نیست و استخوان‌بندی آن نیز از دیگر روایات تاریخ، مانند نبرد کواگزارس‌ مادی با سکاها و توصیف مورخ از فرهنگ دیگر مردم سکایی برگرفته شده است تا سرگذشتۀ یک چهرۀ کلیدی تاریخ او، با دو مضمون رایج آن زمان ادبیات کلاسیک یونان، تراژدی آتنی و سرانجام عقوبت‌بار شرح‌حال‌ها هماهنگ شده باشد.

CMa

CMc

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌سخن

1. مقدمه

2. سرنخ‌هایی از روایت پارسی باستان

3. گواه بصری و آماری اصالت

4. گواه تاریخ اکدی CMa و ایلامی CMc

5. تاریخ و باستان‌شناسی کارزارها و ساخت‌وسازهای پاسارگاد

6. ارتباط با بیستون

7. بند 70 بیستون و روایت ایلامی آن

8. قضاوت نهایی دربارۀ  CMa و CMc

9. پاسارگاد و هخامنشی، دو گزینش طبیعی کوروش

10. هخامنش و کوروش: کوروش پارسوماش و چیش‌پش

11. بازسازی تصویری مات: کاخ p در پایان دورۀ کوروش

12. کتیبه‌های اکدی و اسناد بابلی کوروش

13. سالنامۀ نبونئید، استوانۀ سیپار و سال پیروزی بر مادها و بودی

14. روایت اکدی CMa، گواه دیگری بر اصالت آن

15. سرانجام: شاه ـ پهلوان باستان

پیوست: نام کوروش؛ دیرینۀ پارسیان در اسناد آشوری: "شاه انشان"

کتاب‌نامه

پیوست تصویری (ترسیم کتیبه‌ها؛ کاخ p؛ مهر پاسارگاد؛ آرامگاه؛ دروازۀ کوروش)

پیوست پایانی: منشأ روایات درگذشت کوروش