معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پل دزفول با وجود ترکیب چشمگیر و قدمتش تا کنون موضوع مطالعات وسیعی نبوده است و به نظر می‌رسد تاریخ‌نگاری آن با مسائلی روبروست. نویسنده در این کتاب بحث را به سطحی دیگر هدایت کرده و با بهره‌گیری تیزبینانه از گزارش‌ها و تصویرها و اسناد پرشمار تاریخ نزدیک پل را بازخوانی کرده است.

جرقۀ آغاز این پژوهش، یافتن مجموعه‌ای از اسناد دیده‌نشدۀ وزارت امور خارجۀ بریتانیا دربارۀ تأسیس و فعالیت «شرکت پل دزفول» بود که در خلال جنگ جهانی اول تأسیس و در سال 1923 میلادی به دولت ایران منتقل شد. با وجود اطلاعات پراکنده و گاهی مغلوط روایی دربارۀ این شرکت، تا کنون اطلاعات دقیق و مبسوط در این‌باره در اختیار نبوده است. از معدود اشاره‌های مختصر دربارۀ این شرکت در «تاریخ پانصدسالۀ خوزستان» کسروی آمده است. اما اکنون با بررسی چندصد صفحه سند از آرشیو ملی بریتانیا و آرشیو دولت هند در کتابخانۀ ملی بریتانیا، پژوهشگران از جزئیات تأسیس، فعالیت و نحوۀ انتقال «شرکت پل دزفول» به دولت ایران مطلع می‌شوند. مطالعۀ این اسناد لزوم بررسی وضعیت این پل ساسانی را قبل از تأسیس «شرکت پل دزفول» روشن می‌کند.

نوشتار نخست به اختصار به مسئلۀ تاریخ‌نگاری پل دزفول» می‌پردازد تا کاستی‌های مستندات تاریخی دربارۀ پل ساسانی دزفول را تشریح کند. هدف از این بحث مختصر ورود به موضوع تاریخ کهن یا تاریخ سده‌های میانۀ این پل نیست که در حال حاضر در نبود منابع کافی عملاً کاری غیرممکن می‌نماید، بلکه هدف آن است که روشن شود کمبود اطلاعات تاریخی موثق بسیار جدی‌تر از آن است که معمولاً تصور می‌شود. کمبود اسناد و مدارک تاریخی دقیق، در کنار نبود کاوش‌ها و مطالعات باستان‌شناسانه باعث شده است بر خلاف انتظار، اطلاعات تاریخی دربارۀ این پل عموماً مجموعه‌ای از اطلاعات مختصر و اشاره‌های گذرا و پراکنده در منابع تاریخی دوران اسلامی است.

نوشتار دوم به مرور و بررسی دقیق گزارش‌های تاریخی و اسناد تصویری اختصاص دارد که خواننده را از وضع پل دزفول در فاصلۀ نیمۀ دوم قرن نوزدهم تا سال‌های اولیۀ قرن بیستم و پیش از تأسیس «شرکت پل دزفول» مطلع می‌کنند. اگرچه گزارش‌های تاریخی این دوره اهمیت بالایی دارند، اما به طور خاص اختراع عکاسی در قرن نوزدهم باعث تحول مهمی در ماهیت و کیفیت مستندات تاریخی ایجاد کرد. در کنار گزارشات تاریخی، وجود اسناد تصویری متعدد نه‌تنها اطلاعات نسبتاً جامعی از وضع پل ارائه می‌دهند، بلکه به کمک آنها می‌توان گزارش‌های آن دوره را بهتر بازخوانی و راستی‌آزمایی کرد.

نوشتار سوم به طور مشخص به تأسیس و فعالیت هفت‌سالۀ «شرکت پل دزفول» می‌پردازد. این بخش عمدتاً بر اساس مجموعه‌ای از اسناد وزارت امور خارجه شامل بیش از 120 صفحه گزارش، نامه و اطلاعات مالی تدوین شده که در آرشیو ملی بریتانیا در غرب لندن نگهداری می‌شوند. افزون بر موازات این اسناد، بیش از پانصد صفحه اسناد کنسولی و گزارش‌های نظامی در آرشیو دولت هند در کتابخانۀ ملی بریتانیا بررسی شده‌اند. مجموعه اسناد «شرکت پل دزفول» متعلق به وزارت امور خارجه و صفحات بسیار معدودی از اسناد مرورشده در آرشیو دولت هند، به عنوان مستندات اصلی ضمیمۀ این مجلد هستند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

نوشتار اول: مسئلۀ تاریخ‌نگاری کهن پل ساسانی دزفول

نوشتار دوم: مطالعۀ پل ساسانی از میان اسناد قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم

نوشتار سوم: شرکت پل دزفول

نوشتار پایانی: درس‌هایی از تأسیس شرکت پل دزفول

کتاب‌شناسی

ضمایم