معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب ترجمۀ هفتاد شعر از شاعران آلمانی‌زبان از قرن هفدهم تا امروز آمده است؛ گزیده‌ای اشاید برای زمانی چهارصدساله مختصر. با این حال سعی بر این بوده است که به سهم خود چشم‌اندازی بی‌واسطه به روی تغزل آلمانی باز کند.

نظر به تنگناهای ترجمۀ متن منظوم، شعرهایی انتخاب شده‌اند که برگردان به نثر به غنایشان لطمۀ کمتری بزند. برای همین شعرهای روایی در عمل کفه‌ای سنگین‌تر یافته‌اند. دیگر معیار انتخاب، نزدیکی فضا با دنیای شعر فارسی بوده است.

برای رهیافتی بیشتر به مضامین شعرها، با هر کدام تفسیری هم آمده است تا زمینه‌های تاریخی و فرهنگی‌شان را به‌تقریب روشن کند. اما این تفسیرها مقام مستقل خود را دارند؛ حتی برخی شعرها به بهانۀ تفسیر شرایط اجتماعی، فکری و تاریخی پیدایش آنهاست که در دایرۀ انتخاب آمده‌اند و محض تأیید بر هم‌ترازی هر دو بخش هم هست عنوان دوگانۀ «تغزل و تفسیر» برای این دفتر که نگاهی هم به مکتب‌های ادبی و سیر اندیشه در این مکتب‌ها داشته است. به این منظور اشعار بر اساس تاریخ زندگی شاعران توالی یافته‌اند.

طبیعی است تفسیر شعر هر اندازه هم پیگیر باشد، به این معنا نیست که هر تصویرش را می‌شود مثل اندامی جسمانی شکافت، به هر گوشه‌اش نور تاباند و برایش مفهومی محدود تعیین کرد، بلکه راز شعر بیشتر در یکپارچگی آن و تصاویر بسا دوپهلویش تجلی می‌کند.

چهار شعر این دفتر به ایران و ادبیات فارسی می‌پردازند؛ امری که به کتاب رنگی آشناتر می‌بخشد؛ اگرچه شعر به توان بی‌کرانش در تصویرآفرینی و نمادآفرینی، به‌ویژه بیان احساس‌ها و اندیشه‌های هنوز یا همچنان گنگ انسانی، بیان بیم و امید و وهم و آرزو، رسانۀ عاطفی آحاد انسانی است و از مرز فرهنگ‌های ملی فراتر می‌رود. گذشته از آنکه امروزه ملت‌ها به حکم جهانی‌شدن همه‌گونه ارتباط، در زبان و نشانه به اشتراکات پیوستۀ بیشتری می‌رسند و ادبیات ملی رنگی از ادبیات جهانی می‌یابد.

بر این نکته هم تأکید می‌شود که رفتن به گذشته‌های دور به معنای آن نیست که درک شعر کهن به همان میزان مشکل‌تر می‌شود؛ حتی برعکس زبان شعر آلمانی عصر باروک در قرن هفدهم با عناصر و موضوعات شعر کلاسیک فارسی همخوانی آشکارتری دارد؛ از جمله مضامینی مانند ناپایداری عمر، ناسازی‌های زندگی یا وصل‌ناپذیری معشوقه و .... .

با این وجود پیداست شعر آلمانی بسیار زودتر آن زبانی را جست و یافت و پرورد که در ادبیات فارسی پس از دیری سرانجام نیما یوشیج راهگشای آن شد و برای شعر فارسی هم امکان فراهم کرد در زبان و بیان با انسان عصر خود همگام شود. دستاورد بزرگ این نوآوری اینکه شعر دیگر به بیان زیبایی و والایی بسنده نکرد، بلکه نگاهی هم برای دیدن وحشت‌ها و بی‌خویشتنی‌های انسان امروز یافت. این تحول در این کتاب بیش از همه در شعرهای مکتب اکسپرسیونیسم در سرآغاز قرن بیستم نمودی بارزتر می‌یابد.

در بخشی از شعر «فردوسی شاعر» اثر هاینریش هاینه آمده است:

انسان زرین،

انسان نقره‌ای.

هرگاه یکی بی‌سروپا سخن از تومان بگوید

منظورش همانا تومان نقره است.

و هرگاه شهریاری یا که شاهی،

منظورش همانا و همیشه تومان زر.

زیرا که دهش و پذیرش شاهان جز به زر نیست

رادمردان چنین می‌اندیشند

و چنین نیز فردوسی،

آن سرایندۀ شاهنامۀ پرآوازۀ خدایی. (ص 69)