معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب حکایت آغازین رویارویی ایرانیان با جهان جدید از مجرای سفرنامه‌های فارسی به آن دیار است؛ رویارویی که ورود دیرهنگام و از سر اجبار ایرانیان را به سرزمین «عجایب» و آن ملک بهشتی‌منظر و مینونشان میسر کرد و مواجهه با آن «مردم بافرهنگ» را رقم زد. بدین‌سان پدیداری چهرۀ خود در آینۀ غربی از ظلام قرون خالی و ادبار روزگار کهن آغاز شد.

برای ایرانیان، انکشاف فرنگ آغاز تاریخ اندیشۀ جدید خود بود. در این انکشاف و پدیداری، فرنگستان هم‌چون خوبستان و آرمان‌شهری رشک‌برانگیز رخ از نقاب برکشید و چهره نشان داد. آشنایی و انکشاف مفاهیم چون ترقی و زنان و طبیعت و دیگر مفاهیمی چون قانون، مجلس و پارلمان و مشروطیت و .... همه و همه در نسبت با این تاریخ آغاز شدند.

این کتاب با عنوان «انکشاف فرنگ» شرح گام‌به‌گام چنین رویارویی در جهان اندیشه‌هاست. کشف قاره‌ای گمشده در تاریخ اندیشه و تفکر ایرانی. شرح عصری که می‌توان اکنون آن را در قرابت و نسبت با تاریخ جدید غرب، عصر «روشنگری ایرانی» نام نهاد. عصری که بازیگران و برسازندگانش منورالفکران و نویسندگانی آشنا و ناآشنا و مشهور و گمنامی هستند که قهرمانانه با آثار و نوشته‌های خود و عزم و همت بلندشان، مهیاکنندۀ مقدمات فکری و معرفتی جنبش مشروطیت شدند؛ جنبشی بی‌بدیل و یگانه که ایرانیان پس از عمری به بلندی تاریخ خود توانستند به میثاقی ملی و فراگیر در لوای قانون برسند و در زمرۀ ملل راقیه و صاحب کنسیتانسیون قرار گیرند.

سخن این کتاب آن است که پدیدارشناسی آگاهی جدیدی که در ذهنیت منورالفکران و کنشگران آن دوره شکل می‌یابد، حاکی از برآمدن و تولد چهره‌ای تازه است که در این آثار از جایگاه فرد و سوژۀ ایرانی شکل می‌یابد. چهره و تصویری رهایی‌بخش‌تر و نویدبخش‌تر از تصویر و توضیح جایگاهی که فرد در جهان غیرقانون‌مند و آسمان افلاک‌محور جامعه استبدادی پیشین داشت. منورالفکران توانسته بودند افق زیست جهان جدید خود را به گونه‌ای برای مخاطبان حکایت و ترسیم کنند که فرد با وجود خطر‌کردن در پذیرش آن و گام‌نهادن در این راه جدید، گویی امنیت و اعتماد به نفس بیشتری را کسب می‌کرد تا آن جهان پیشین که در آن قرن‌ها بود خانه و مأوا کرده بود و به آن عادت داشت. دعوت به این جابجایی و آشنایی‌دهی به این سرزمین نو، وابستگی تامی به آشناسازی‌ها و همزمان آشنایی‌زدایی‌های منورالفکران و کوشندگان این دوره میان مقولات معرفتی قدیم و جدید دارد. دوره‌ای که می‌توان همراه و هم‌ارز با تاریخ روشنگری غرب، با آگاهی به تمامی تفاوت‌های جدی و نیز شباهت‌های دورانی آن در امتداد تاریخ اندیشۀ جدید و مدرن ایران، دوره و عصر «روشنگری ایرانی» نامید و از انکشاف و مشروعیت فلسفی این دورۀ بس مهم یاد کرد و مبنایی اساسی برای فهم تحولات نهضت مشروطه و پس از آن دانست.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌خوانی

پیش‌گفتار

مقدمه

تمهیدی در روش: پدیدارشناسی فلسفۀ روشنگری

پدیداری و انکشاف فرنگستان هم‌چون یک اتوپیا

پدیداری و انکشاف چهرۀ زنان فرنگی در سفرنامه‌ها

پدیدارشناسی و انکشاف ترقی و پیشرفت در اندیشل میرزا ملکم‌خان

پدیدارشناسی و انکشاف مفهوم طبیعت در عصر قاجار

مقدمه‌ای بر زمینۀ خوانش رساله‌های علمی پیشامشروطیت

پدیدارشناسی جهان قانون‌مند و جهان‌شناسی علمی طالبوف

بازگشایی کتاب عالم: پدیداری مفهوم اراده: سیدجمال‌الدین اسدآبادی

جانورنامه: داستان طبیعی در دگرگونی و تکمیل آفریدگان

صد خطابه: پدیداری قوۀ طبیعی از چاه ظلمانی دنیا: میرزا آقاخان کرمانی

جدال اخترشناس بطلمیوسی و کوپرنیکی در میانۀ دورۀ قاجار

فلک السعاده: در ابطال تأثیر ستارگان

سه نسخۀ دیگر در جدال میان خورشید مرکزی و زمین مرکزی

هیئت و اسلام، هرمنوتیک نجوم جدید: هبه‌الدین شهرستانی

پدیدارشناسی گذار از نجوم قدیم به نجوم جدید

خوانایی کتاب عالم و ناخوانایی طبیعت در اندیشۀ بلومنبرگ

تیره‌شدن طبیعت و ناخوانایی مادر کتاب‌ها در دورۀ میانه و عرفان‌گرایی

انکشاف طبیعت و جایگاه آن در اندیشۀ منورالفکران ایرانی

جستجوی نو در مبانی تاریخی اندیشۀ جدید ایرانی

روشنگری ایرانی: پاسخی موفق اما نیمه‌تمام

منابع