معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در هر برهه از زمان، اندیشمندان و متفکران به فراخور درک و تصورشان از جهان و پدیده‌های پیرامونی و متأثر از جهان‌بینی حاکم بر نحوۀ نگرش‌شان به جهان، تأملاتی داشته و پاسخ‌هایی برای این موضوع ارائه داده‌اند. اگر نیک بنگریم، خواهیم دید شالودۀ پیشرفت‌های سریعی که در حال حاضر در عرصۀ علم به معنای اعم کلمه، با آن روبرو هستیم، توسط اندیشمندان گذشته بنا شده و هر یک از آن دانشمندان در طول تاریخ سهمی را در پی‌ریزی این شالوده با گذاردن خشت‌های اولیۀ آن بر عهده داشته‌اند. همه مدیون پیشگامانی هستیم که با مشقت فراوان راه حیات معقول را برای ما هموار کرده‌اند. اکنون سؤال این است که انسان معاصر در حال حاضر چه سهمی را بر عهده دارد و نسبت به آنچه بدان سفارش شده است، چقدر عمل می‌کند و چه میراثی را برای آیندگان به یادگار خواهد گذاشت.

این کتاب یکی از آثار بسیار جذاب علمی ـ پژوهشی و تاریخی دانشمند نام‌بردار در عرصۀ بین‌الملل، جیم الخلیلی با اصالت ایرانی ـ شیعی است. جد او میرزا خلیل، پزشکی برجسته و حاذق و ماهر در طب گیاهی در زمان ناصرالدین شاه قاجار در سال 1178 شمسی و به درخواست والی بغداد عثمانی برای طبابت به عراق رفت و در آنجا ماندگار شد. جیم دورۀ کودکی و نوجوانی خود را در بغداد گذراند و در حوالی سال 1980 و در پی سختگیری‌های صدام بر علیه شیعیان در آن ایام، همراه با خانواده‌اش به انگلستان مهاجرت کرد. او در رشتۀ فیزیک نظری درجۀ دکتری دارد و متخصص نظریۀ نسبیت اینشتین و مکانیک کوانتوم و صاحب کرسی «ترویج عمومی علم در جامعه» در دانشگاه ساری انگلستان است.

خلیلی در این کتاب تصویری زیبا ولی واقعی و موثق از جنبش ترجمه و فرهنگ علم‌ورزی حاکم بر سرزمین‌های اسلامی در قرون وسطا ارائه کرده و احوال دانشمندانی را که در آن دوره، موسوم به عصر طلایی علوم در جهان اسلام می‌زیسته‌اند، به‌خوبی بیان کرده است. او در این کتاب شیرین و خواندنی و بسیار آموزنده و سرشار از اطلاعات با بهترشناساندن نیاکان دانشمندمان به ما و نشان‌دادن نقش بسیار پررنگ و اساسی آنان در شکل‌گیری علم نوین و روش علمی و بیداری علمی و وقوع انقلاب علمی در غرب، روحی از اعتماد‌به‌نفس را خواننده می‌دمد و به او کمک می‌کند تا در برابر پیشرفت‌های امروزین غرب خود را نبازد و راه نیاکان را ادامه دهد.

در این ارتباط خواننده در این کتاب درمی‌یابد قانونی که در غرب و حتی بین خودمان به قانون شکست نور اسنل ـ دکارت معرف است، ابن سهل 650 سال زودتر از آنان را کشف کرده است. او ابن هیثم را بزرگ‌ترین فیزیک‌دان جهان در بازۀ زمانی بین ارشمیدس و نیوتن می‌داند و به خواننده می‌گوید ارزش و تأثیر علمی کتاب «المناظر» او به‌هیچ‌وجه دست‌کمی از کتاب «اصول ریاضی فلسفۀ طبیعی» نیوتن ندارد و او را پیش و بیش از نیوتن از بنیان‌گذاران مبحث اپتیک می‌داند. خلیلی نشان می‌دهد که ابن سینا بزرگ‌ترین غول فلسفه در بازۀ زمانی بین ارسطو و دکارت بوده است و می‌گوید که نیلز بور ـ پدر مکانیک کوانتومی ـ او را بسیار به یاد ابوریحان بیرونی می‌اندازد و بور در چشمان او انگار همان بیرونی است که فضازمان را درنوردیده و به کپنهاگ سال‌های 1920 انتقال یافته است.

خلیلی با اشاره به کتاب جورج سارتون مورخ که در مقدمه‌ای بر تاریخ علم، وقایع علمی نیمه‌های نخست قرون نهم و یازدهم را به ترتیب تحت عناوین «عصر خوارزمی» و «عصر بیرونی» نوشته است، از خوارزمی و بیرونی به بزرگی یاد می‌کند و خوارزمی را پدر جبر و بزرگ‌ترین ریاضی‌دان جهان در قرون وسطا می‌داند. او عباس بن فرناس در اسپانیای اسلامی را مخترعی افسانه‌ای و نخستین هوانورد جهان می‌نامد و او را با داوینچی ایتالیایی مقایسه می‌کند.

همچنین ثابت می‌کند کارهای خواجه نصیرالدین طوسی و دیگر ستاره‌شناسان شاغل در رصدخانۀ مراغه و همچنین دست‌نوشته‌های ستاره‌شناس سوریه‌ای، ابن شاطر پیش‌درآمد و الهام‌بخش مدل خورشیدمرکز کوپرنیک برای منظومۀ شمسی بوده است.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

پیش‌گفتار مترجم

پیش‌گفتار

یادداشتی دربارۀ اسامی، تلفظات، املاها و تاریخ‌ها

یادداشتی دربارۀ عبارت «علوم عربی»

فصل 1: رؤیای ارسطو

فصل 2: طلوع اسلام

فصل 3: ترجمه

فصل 4: کیمیاگر تنها

فصل 5: خردخانه

فصل 6: علم کلان

فصل 7: اعداد

فصل 8: جبر

فصل 9: فیلسوف

فصل 10: علوم پزشکی

فصل 11: فیزیک‌دان

فصل 12: شاهزاده و گدا

فصل 13: اندلس

فصل 14: انقلاب مراغه

فصل 15: افول و دوران نوزایی

فصل 16: علم و اسلام در امروز

یادداشت‌ها

فهرست تشریحی دانشمندان