معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کمدی یکی از پرمخاطب‌ترین انواع ادبی و نیز از محبوب‌ترین ژانرهای سینمایی است. تنوع و گستردگی این نوع ادبی و قابلیت تعمیم آن به عرصه‌های دیگر، کار نظریه‌پردازان و منتقدان را در ارائۀ تعریفی جامع و مانع دشوار کرده است. جهان کمدی مرزهایی فراخ دارد؛ همچنین در ادوار مختلف معیارهای گوناگونی برای شناسایی اثر کمدی از غیرکمدی معرفی شده است. در نگاهی جامع شاید بتوان هرآنچه مایدۀ خنده می‌شود را زیر پرچم این گونۀ ادبی قرار داد؛ از آثار نمایشی یونان و روم باستان، متون ادبی قرون وسطا، آثار شکسپیر، بن جانسون و مولیر در دوران رنسانس تا آثار ابزورد قرن بیستم، برنامه‌های تلویزیونی و استدآپ‌کمدی‌هایی که امروزه در شبکه‌های اجتماعی مخاطبانشان را فارغ از زمان و مکان به خنده می‌اندازند.

گستردگی مخاطبان یک گونۀ ادبی ـ هنری در طول تاریخ تأثیری دوگانه در روند رشد و ارتقای آن داشته است؛ از یک‌سو تقاضای زیاد موجب فعالیت بیشتر نویسندگان و هنرمندان آن گونه و در نتیجه تعدد آثار شده که به نوبۀ خود احتمال خلق آثار ماندگار و ارزشمند را افزایش داده و از سوی دیگر نگاهی بدبینانه را در برخی مخاطبان جدی هنر و ادبیات برانگیخته است؛ چنان‌که لرد کیمز با مطرح‌کردن «امر مسخره» در برابر «امر خنده‌دار» برای بازستانی اعتبار ادبی ـ هنری کمدی تلاش کرده است.

این کتاب نگاهی است چندوجهی به ارزش‌های عمیق انسانی و اجتماعی کمدی در دل تحولات تاریخی آن. ست لرر، مدرس این مجموعه در بیست‌وچهار درس‌گفتار، تاریخ کمدی را از ابتدای شکل‌گیری‌اش در جشنواره‌های دیونیسوسی یونان تا امروز با توجه به زمینه‌های تاریخی ـ اجتماعی بررسی کرده و در این مسیر از رویکردهای جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی و روان‌شناسی بهره گرفته است.

نویسنده در هر دوره با مطالعه و تحلیل یک اثر کمدی به عنوان نمونه و نیز مقایسۀ آن با آثار دیگر دوره‌ها، محورهای تکرارشوندۀ آثار کمیک را از دل تاریخ استخراج می‌نماید. بنابراین مدرس در این مجموعه با بررسی آثار برگزیدۀ هر دوره و کشف محورهای اصلی آنها و همین‌طور نسبتی که با زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی دارند، خواننده را با شگردهای پرداخت یک اثر کمیک آشنا می‌کند. از این منظر این کتاب با شناسایی و شرح تحول محورهایی چون رابطۀ ارباب و بنده یا فرادست و فرودست، رابطۀ والدین و فرزندان، مفهوم شهر در برابر ییلاق، کارکرد زوج‌های صحنه‌ای و دوتایی‌های کمیک، مسئلۀ هویت و مفهوم «دیگری»، سیر تحول پیرنگ اصلی و فرعی و رابطۀ آن با شخصیت‌های اصلی و فرعی و شگردهایی چون بدل‌پوشی، جعل هویت و ...، جعبه‌ابزار کاملی در اختیار نویسندگان کمدی قرار می‌دهد که در فرایند نوشتن آثار کمیک کارگشا خواهد بود. از سوی دیگر مدرس با توجه به زمینۀ اجتماعی آثار در هر دوره، با وام‌گیری از نظریات و دیدگاه‌های باختین، سعی کرده به این سؤال پاسخ دهد که جامعه در هر عصر چه چیزی را مایۀ خنده می‌داند.

پروفسور لرر، چنان‌که خود در درس‌گفتار اول این مجموعه اشاره می‌کند، چهار عنصر «زبان»، «پیرنگ»، «شخصیت» و «موقعیت زمانی و مکانی» را به عنوان ستون‌های اصلی روایات کمیک در نظر می‌گیرد و با عنایت به آرای سه نظریه‌پرداز معاصر زیگموند فروید، میخائیل باختین و سوزان سانتاگ، سیر تطور این چهار عنصر را در ابعاد مختلف از یونان و روم باستان تا قرون وسطا، رنسانس، قرن هجدهم و دوران مدرن بررسی و تحلیل می‌کند.

مسئلۀ جنسیت و مفاهیم مرتبط با آن از دیگر محورهایی است که نویسنده در این کتاب به آن توجه داشته است. ارتباط جنسیت و کمدی در پایین‌ترین سطح شاید به لطیفه‌هایی بازگردد که در دوران معاصر چاشنی ثابت همۀ استدآپ‌کمدی‌ها هستند؛ اما نویسنده در این حوزه به مفاهیم عمیقی همچون ارتباط جنسیت با هویت و زبان پرداخته است. آرای فروید یکی از سه رویکرد نظری اصلی در این مجموعه است که در کنار مباحث نظری سوزان سانتاگ در حوزۀ «هنر کمپ» ارتباطی تنگاتنگ با مسئلۀ جنسیت دارد. از سوی دیگر دو درس‌گفتار از این مجموعه به بررسی نقش زنان در کمدی اختصاص یافته که مدرس تبارشناسی زنان و دختران در تاریخ کمدی را بررسی می‌کند و جریان دگرگونی نقش‌های زنانه را از حضور به عنوان عنصری بصری بر روی صحنه در دوران باستان تا برعهده‌گرفتن نقش‌وارۀ نمایشنامه‌نویس در قرن هفده و هجده میلادی شرح می‌دهد. در این دو درس‌گفتار به زنان نویسندۀ کمدی در دوران معاصر و آثار آنها نیز پرداخته شده است.

نویسنده این درس‌گفتارها را با نگاهی به کمدی ابزورد به پایان می‌رساند؛ جایی که «لاکی» به مدد کلاه متفکر، دوهزاروپانصدسال جستجوی معنا در هنر و ادبیات را در تنهاگویی معروف خود به اوج می‌رساند و ولادیمیر و استراگون در انتظار گودو چرخی کامل بر حلقۀ زمان و مکان می‌زنند تا در قرن بیست به آغاز کمدی بازگردند.

فهرست مطالب کتاب:

سخن مترجم

مقدمه

درس‌گفتار اول: قلمرو و گسترۀ کمدی

درس‌گفتار دوم: رویکردهای انتقادی به کمدی

درس‌گفتار سوم: زمینۀ ادبی و تاریخی کمدی یونان

درس‌گفتار چهارم: نمایشنامۀ غوکان آریستوفان؛ کمدی بازیگری

درس‌گفتار پنجم: کمدی رومی؛ مضامین، قواعد و زمینه

درس‌گفتار ششم: پلوتوس؛ نمایشنامه، اجرا و هنر نمایش

درس‌گفتار هفتم: زبان و بدن ـ قسمت اول: چاسر و کمدی قرون وسطا

درس‌گفتار هشتم: زبان و بدن ـ قسمت دوم: رابله، کارناوال و کمدی دوران رنسانس

درس‌گفتار نهم: کمدی شکسپیری ـ قسمت اول: بررسی اجمالی زمینه و انجمن‌ها

درس‌گفتار دهم: کمدی شکسپیری ـ قسمت دوم: رام‌کردن زن سرکش

درس‌گفتار یازدهم: کمدی کلاسیک فرانسه: مولیر و دنیای او

درس‌گفتار دوازدهم: تارتوف اثر مولیر

درس‌گفتار سیزدهم: کمدی کلمات در قرن هجدهم

درس‌گفتار چهاردهم: نمایشنامۀ رقبا اثر شریدان

درس‌گفتار پانزدهم: اسکار وایلد و نوئل کاوارد ـ قسمت اول

درس‌گفتار شانزدهم: اسکار وایلد و نوئل کاوارد ـ قسمت دوم: پایان کمدی نو

درس‌گفتار هفدهم: آیین‌ها و مراسم در کمدی مدرن

درس‌گفتار هجدهم: کمپ؛ تاریخ، رویکرد انتقادی و زمینۀ کمیک

درس‌گفتار نوزدهم: زنان در کمدی ـ قسمت اول

درس‌گفتار بیستم: زنان در کمدی ـ قسمت دوم: آنیتا لوس و صدای کمیک زنانه

درس‌گفتار بیست‌ویکم: بکت؛ کمدی و ابزورد

درس‌گفتار بیست‌ودوم: در انتظار گودو؛ چشم‌اندازی از پوچی کمیک

درس‌گفتار بیست‌وسوم: طنز و قومیت؛ از وودویل تا فیلیپ راث

درس‌گفتار بیست‌وچهارم: میراث کمدی، حال و آینده

نمایه