معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

فرهنگ عامه در واقع مجموعۀ کنش‌ها و واکنش‌های مردم یک سرزمین در مقابل جنبه‌های مختلف زندگی است؛ مردمی که به دلیل آمیختگی با اقوام، ادیان و فرهنگ‌های مختلف، باورها، آیین‌ها و رفتارهای ویژه‌ای پیدا کرده‌اند که به صورت شفاهی از دوره‌ای به دوره‌ای دیگر منتقل می‌شود. این فرهنگ شامل احساسات، آرزوها و تخیلات گوناگون است و در هر دوره‌ای تحولات فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و زیبایی‌شناسی اقوام را به نمایش می‌گذارد. شعر، قصه، مثل‌ها، سوگندها، نفرین‌ها، باورداشت‌ها و ... نیز بخشی از همین فرهنگ است که مطالعۀ آن برای شناخت و تحلیل افکار و اندیشه‌های جوامع مختلف ضروری است. در واقع با ثبت فرهنگ عامه می‌توان بخشی از فرهنگ اجتماعی جوامع مختلف را با رویکرد جامعه‌شناسی و مردم‌شناختی مورد بررسی قرار داد.

این کتاب نگاهی دارد به فرهنگ عامه و سبک زندگی مردم رودبار از تولد تا مرگ که شامل آیین‌های ویژۀ تولد، ختنه‌سوران، سوراخ‌کردن گوش، بازی‌ها، ترانه‌های عامیانه، چیستان‌ها، ضرب‌المثل‌ها، آیین‌های مذهبی و ملی، خواستگاری، طب سنتی و ... تا آیین‌های پس از مرگ است.

روبار با گذشته‌ای پرشکوه، امانت‌دار تاریخی شگرف و سترگ است که غنای فرهنگی این منطقه را نشان می‌دهد. این شهر از جمله مراکزی است که اطلالش را می‌توان امانت‌دار اثار تاریخی دانست. به‌دست‌آمدن آثاری در مارلیک، شرق سپیدرود و کلورز در غرب سفیدرود حکایت از وجود تمدنی در این ناحیه می‌کند که تاریخ آن تا اوایل هزارۀ اول قبل از میلاد پیش می‌رود. فصل اول کتاب نگاهی است به این دیار و تاریخ و فرهنگ این سرزمین.

فصل دوم کتاب اختصاص به فرهنگ فرزندآوری دارد. در این فصل موضوعاتی چون پوشش زن باردار، پیش‌بینی جنسیت نوزاد، تولد، نافه‌اوسین، سردوج، شیردادن، نام‌گذاری فرزند، گلوچه‌گیر و ... در فرهنگ و باروداشت مردم رودبار بررسی شده است.

قصه‌های عامیانه ارزش خود را دارند؛ زیرا راه و رسم زندگی، خردورزی و ایستادگی در برابر مخاطرات و مشکلات را به انسان می‌آموزند. این نوع قصه‌ها حس خوشبینی را در انسان‌ها تقویت می‌کنند. ایجاز و اختصار، سادگی بیان، پرهیز از کلی‌گویی و پرگویی، مطلق‌بودن شخصیت‌ها، گرایش به اغراق و غلو، وجود موجودات غیرواقعی و حیالی و ... از ویژگی‌های قصه‌های عامیانه است که خوانش آنها را برای همه لذت‌بخش می‌سازد. در فصل سوم کتاب که به ادبیات شفاهی اختصاص یافته، شماری از قصه‌های عامیانه در قالب قصه، لالایی، ترانه، چیستان، بازی و کنایه آورده شده است.

گیلان با تنوع و گستردگی آداب و آیین‌ها، جشن‌ها و مناسبت‌ها، سوگواره‌ها و سورواره‌ها، جایگاه ارزشمندی را در فرهنگ ایران داراست؛ آیین‌ها و آدابی که با لایه‌های پنهان و پیدای زندگی مردم درآمیخته و چون جزئی ناگسستنی با آن همراه و هم‌پا بوده است. در فصل چهارم دربارۀ آیین‌های مذهبی و آیین‌های ملی رودبار سخن گفته شده است.

آیین خواستگاری در مناطق مختلف رودبار با آداب و رسومی متفاوت برگزار می‌شد. این تنوع و تفاوت در اجرای مراسم ازدواج، تا بدان‌جا بود که حتی دو محله که از نظر مسافت بسیار به هم نزدیک بودند، رسم و رسوم یکسانی نداشتند. فصل پنجم کتاب اختصاص به فرهنگ تشکیل خانواده در رودبار دارد.

باورها و انگاره‌ها بخش بزرگ و مهمی از فرهنگ شفاهی هر منطقه است. این باورها گاه بسیار کهن هستند و از نسل‌های پیشین برجای مانده‌اند، گاه حاصل تجارب اجتماعی هستند و گاه هیچ مبنای منطقی ندارند؛ اما به هر حال در جغرافیای خود مهم تلقی می‌شوند و اجتماع، عدول از آنها را برنمی‌تابد. فصل ششم کتاب اختصاص یافته است به باورهای عامیانه و طب سنتی در میان مردم رودبار.

پیشینۀ فرهنگ تغذیه در تمدن شگرف مارلیک گواه بر این است که از گذشته‌های دور مردم این نواحی به خوراک توجه ویژه‌ای داشته‌اند. در کاوش‌های باستان‌شناسی مارلیک، نمونه‌هایی از یک اجاق ساده در کنار یک آرامگاه یافت شده که در آن بقایای خاکستر و زغال‌سنگ وجود داشت. در روبار با توجه به تنوع آب‌وهوایی، محصولات کشاورزی و باغی متنوعی به عمل می‌آید. در فصل هفتم دربارۀ فرهنگ خوراک این منطقه سخن به میان آمده است.

مرگ واقعیتی تلخ است که آداب و رسوم خاص خود را داراست. فصل پایانی کتاب دربارۀ آیین‌های مربوط به مرگ در منطقۀ رودبار است.

گفتنی است که در این کتاب فقط به معرفی گویش و آداب و سنت‌های منطقۀ لاکه و دوگاهه پرداخته شده و به دیگر مناطق رودبار ورود نشده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت حوزۀ هنری گیلان

یادداشت نویسنده

مقدمۀ استاد فریدون نوزاد

فصل اول: رودبار، شهر شکوفه‌های زیتون

فصل دوم: فرزندآوری (پیش از تولد، پس از تولد)

فصل سوم: ادبیات شفاهی (قصه، لالایی، ترانه، چیستان، بازی، کنایه)

فصل چهارم: آیین‌ها

فصل پنجم: تشکیل خانواده

فصل ششم: باورهای عامیانه و طب سنتی

فصل هفتم: فرهنگ خوراک

فصل هشتم: مرگ

کتاب‌نامه

تصاویر