معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هویت و مسائل زنان همواره در طول تاریخ با مسئلۀ «هنر» پیوستگی داشته و همراه بوده است. به‌ویژه در جریان تاریخ یکصدوچندسالۀ پیدایش هنر سینما تا امروز و از زمان کشف ویژگی داستان‌گویی تصاویر متحرک، سینماگران به این نکته پی بردند که به تصویر کشیدن داستان‌های مربوط به جنس زن و روایت‌های زنانه می‌تواند جذابیت‌های بیانی و تصویری جالب و مخاطب‌پسند برای علاقمندان و دوست‌داران سینما ایجاد کند.

ضمن اینکه در دهه‌های پس از شکل‌گیری سینمای داستانگو همراه با تحولات اجتماعی و فرهنگی، مسائل عمیق‌تر و چالش‌برانگیزتر مربوط به جنسیت زنانه نیز در قالب داستان‌ها و موضوعات مختلف در فیلم‌های سینمایی به تصویر کشیده شد. به‌گونه‌ای که در طول تاریخ قرن بیستم هم‌زمان با رشد و گسترش شیوه‌های داستان‌گویی در هنر سینما، بهره‌گیری از این داستان‌ها جذابیت‌ها و الگوهای چشمگیرتری پیدا می‌کرد. از ماجراهای اغواگرانه که با محوریت زنان موطلایی بر روی پردۀ نقره‌ای شکل گرفته تا پیدایش ژانر بسیار مورد توجه «ملودرام» که به طور مشخص به مسائل و رویدادهای دردمندانه و مظلومانۀ زنان مورد ستم در جهان مردانه در تاریخ سینما پرداخته است. همچنین قرارگیری زنان در کشاکش رقابت‌های خشن و بی‌رحمانۀ مردمان در فیلم‌های موسوم به ژانر «نوآر» یکی دیگر از جلوه‌های حضور جنس زن در روایت‌های سینمایی تا امروز را شکل داده است.

نگاه انتقادی جنبش فمینیسم با ورود به قرن بیستم و ظهور زنان نویسنده و تأثیرگذار مانند ویرجینیا وولف در عرصۀ ادبیات و سایر  زنان در حیطه‌های دیگر همچنان آغازگر و پیش‌برندۀ این درخواست زنان برای توجه بیشتر به مسئلۀ برابری حقوق انسانی میان زنان و مردان بوده است. از سوی دیگر در جهان نمایش به عنوان نمونه، نمایشنامۀ مشهور «خانۀ عروسک» به سال 1879 نوشتۀ هنریک ایبسن، یکی ز نخستین ریشه‌های پرداخت داستان در حیطۀ مسائل جهان زنانه و دغدغۀ زنان در چارچوب‌های سنتی و مردسالارانه به شمار می‌آید.

آشنایی‌زدایی از حضور هنرمندان مرد در عرصۀ موسیقی بر پردۀ سینما در سال‌های ابتدای دهۀ 1990 و جایگزینی حضور زنان در این عرصه، با تولید فیلم «بادیگارد» قابل تأمل است. جالب اینکه در سینمای دو دهۀ گذشته (از سال 2000 تا امروز) و فیلم‌های قرن جدید، شاهد ساخت فیلم‌های متعدد دربارۀ سرگذشت زندگی زنان هنرمند از جمله خواننده و موسیقی‌دان و نقاش در سینما هستیم. نمونۀ مشهور و مهم در زمینۀ حضور زن در سینما فیلم «لولیتا» ساختۀ 1997 بر اساس رمان ولادیمیر ناباکوف است.

به طور کلی می‌توان دربارۀ سینمای ایالات متحدۀ آمریکا و سایر کشورهای صاحب سینما گفت شاهد تولید آثار سینمایی «مردمحور» تا سالیان منتهی به پایان قرن بیستم هستیم که در مورد سینما در سایر سرزمین‌ها شاید بتوان به نتایج مشابه دست یافت. ضمن اینکه استثناهایی از این لحاظ در طول تاریخ سینما قابل مشاهده هستند که در آثار این کارگردان‌ها گرایش «مکاشفه‌آمیز» بیشتری در زمینۀ شناخت «جهان زنانه» در اغلب آثارشان وجود داشته است.

با نگاهی به نمونه‌هایی از حضور زنان در فیلم‌های سینمایی می‌توان به دسته‌بندی فیلم‌های ساخته شده در تاریخ سینما از این زاویه (سینمای زنانه) پرداخت: حضور زنان به صورت مکمل قهرمان‌پردازی‌های مردانه به تصویر کشیده شده، زنان به عنوان موضوعیت عشق و امیال مردانه مورد توجه قرار گرفته‌اند، زنان به صورت قربانی رقابت‌های مختلف در جهان مردانه ترسیم شده‌اند، رویکرد هنرمندانه و مکاشفه‌آمیز.

آن‌طور که در بررسی سینمای «گفتمان زنانه» قابل مشاهده است، تعدادی از این فیلم‌ها با پرداختن به این موضوع به گونه‌ای رادیکال تلاش کرده‌اند تا جهان زنانه را از اساس بدون نیاز به حضور و تأثیر مردان نشان دهند. به همین دلیل گسترۀ انتخاب فیلم‌ها در این کتاب که به حدود 88 فیلم رسیده، ضمن معرفی داستان‌های جالب و تأثیرگذار از تلاش زنان که به مبارزه با مشکلات و موانعی که در هر زمینه پیش رویشان قرار داشته، رویکردی آموزنده و عبرت‌آموز در حیطه‌های مختلف انسانی از سیاست، حقوق، ورزش، انواع هنرها و حضور در حرفۀ سینما گرفته تا پرداختن به زندگی عادی زنان در جامعه و عرصۀ خانواده را شامل می‌شود.

نویسنده در این کتاب از دنیای سینمای زنان، علل شکل‌گیری و کم‌‍‌توجهی نسبت به آن صحبت کرده است و فیلم‌های مرتبط با این موضوع را از سال ۱۹۹۰ تا به امروز مورد بررسی قرار داده است. به‌واقع نویسنده پس از نگارش پیش‌گفتاری بلند برکتاب که همچنان در آن بخش نیز از آثار سینمای زنان یاد کرده، سپس سراغ فیلم‌هایی از کشورهای گوناگون که ساختۀ کارگردانان متفاوت است، رفته و در آن بخش پس از ذکر عنوان فیلم، نام کارگردان و بازیگران، خلاصه‌ای از داستان فیلم را بازگو کرده است. در این اثر 88 فیلم از آثار فیلم‌سازان مشهور جهان مانند میشاییل هانکه، دیوید لینچ، کوئنتین تارانتینو و وودی الن به چشم می‌خورد.