معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

خوزستان از دیرباز دارای میراث فرهنگی و فکری غنی بوده است؛ به گونه‌ای که در ساختن بنای تمدن اسلامی در عصر بنی امیه و بنی عباس سهم بسزایی داشته و علما، متفکران، شعرا، لغویون، فلاسفه و پزشکان زیادی را به خود دیده است که نامشان کتاب‌ها را پر کرده و مؤلفات‌شان کتابخانه‌های جهان و سرزمین‌های اسلامی را آکنده کرده است.

راه‌های زمینی و دریایی خوزستان در قرون اولیۀ اسلامی به منزلۀ گذرگاهی بین شرق و غرب امپراتوری گسترۀ اسلامی به شمار می‌رفت. بدیهی است که ورود کاروان‌ها و کشتی‌های مختلف، فرهنگ و تمدن ملت‌های دیگر را با خود حمل می‌نمود؛ در نتیچه بر تحول علوم و فرهنگ و ادب خوزستان تأثیر مستقیم می‌گذاشت تا جایی که کثرت علما و ادبای خوزستان از قرن دوم تا حملۀ مغول در قرن هفتم شگفت‌انگیز جلوه‌ می‌کند.

با یورش مغولان و پس از آن تیموریان علم و فرهنگ در خوزستان متحمل ضربه‌های شدیدی می‌شود و به مدت تقریباً دو قرن علم و ادب دچار رکود سختی می‌گردد؛ به گونه‌ای که در این دوره نام هیچ دانشمند و عالم و شاعر اهل خوزستان در تاریخ یافت نمی‌شود. تا اینکه در اوایل قرن نهم هجری شرایطی به وجود می‌آید که مذهب تشیع خوزستان گسترش و استحکام می‌یابد.

به قدرت رسیدن مشعشعیان در قرن نهم جانی تازه در روح و جان علم و ادب خوزستان می‌دمد؛ به گونه‌ای که در این دوره علما و شعرایی بنام که صبغۀ مذهبی بر گرایشات آنان غلبه دارد، بروز پیدا می‌کند؛ شاعران این دوره در اشعار خود بر مدح و رثای اهل بیت پیامبر تکیه می‌کنند.

در دورۀ فرمانروایی کعبیان بر فلاحیه، حرکت علمی و فرهنگی دچار پسرفت فاحشی می‌شود؛ به گونه‌ای که تنها شاعر سرشناس این دوره هاشم بن حردان کعبی است. قدرت گرفتن آلبوکاسب در خرمشهر این شهر را کانون توجه شاعران و نویسندگان بزرگ از سایر کشورهای عربی به‌ویژه در دورۀ شیخ خزعل قرار داد. شیخ خزعل به ادبیات و به‌ویژه شعر علاقۀ فراوانی داشت؛ از این‌رو در محضر او جلسات شعر و شعرخوانی برقرار بود. با فروپاشی حکومت شیخ خزعل و ورود این استان به دوره‌ای از رکود فکری و فرهنگی ناشی از تغییرات حاصل از جابجایی قدرت، ورد گفتمان‌های نوین فرهنگی، فشارها و محدودیت‌های نظام سیاسی جدید به‌ویژه در دورۀ پهلوی اول، شعر و ادبیات عرب در این استان رو به اضمحلال نهاده و در سراشیبی سقوط قرار گرفت.

با بهبود شرایط فرهنگی و اجتماعی مردم استان ناشی از سقوط حکومت رضاشاه پهلوی و آزادی‌های نسبی که در ابتدای حکومت پهلوی دوم به وجود آمد، رویش و نوزایی جدیدی در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی  به وجود می‌آید که این رویش بیشتر در زمینۀ شعر و ادبیات تبلور یافت. در این دوره دو نوع شعر بین شعرا و ادبا پدیدار شد؛ نوع اول همان شعر سنتی و کلاسیک که بیشتر بین طبقۀ علما و روحانیون باقی ماند و نوع دوم شعر شعبی یا شعر محلی که از آن به «اللغة الدراجة» یاد می‌شود، بین عامۀ مردم رونق بیشتری یافت و شعرای بزرگی در این زمینه ظهور کردند.

در این کتاب به زندگی و اشعار شاعران خوزستانی عرب از صدر اسلام تاکنون پرداخته شده است. در فصل اول شاعران قرن دوم تا قرن ششم، فصل دوم شاعران قرن یازدهم تا قرن سیزدهم و فصل پایانی شعرای قرن‌های چهاردهم و پانزدهم معرفی شده‌اند. ضمن معرفی هر شاعر، اشعاری از او نیز آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: شاعران قرن دوم تا قرن ششم

فصل دوم: شاعران قرن یازدهم تا قرن سیزدهم

فصل سوم: شعرای قرن چهاردهم و پانزدهم

منابع و مآخذ