کتابخانه تخصصی ادبیات

۱۰۸۱

۳۸۹

کتاب خوزستان (جلد 1)؛ در زمینه تاریخ، فرهنگ، هنر و ادبیات

پدیدآور: جمعی از نویسندگان ناشر: شادگانتاریخ چاپ: ۱۳۹۵مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۰۰۰شابک: 1ـ33ـ5917ـ964ـ978 تعداد صفحات: ۱۵۸

خلاصه

هدف از انتشار این کتاب سازمان‌دهی فعالیت‌های خوزستان‌شناسی در عرصه‌های مختلف (تاریخ، فرهنگ، هنر و ادبیات) است.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

خوزستان سرزمین تکثر، تنوع و مهد تمدن‌های کهن است. این منطقه از دیر‌باز شاهد هم‌زیستی فرهنگ‌های مختلف در کنار هم بوده است. از چغازنبیل، شوش و آثار و بناهای مختلف شوشتر که بگذریم، در هر نقطۀ این سرزمین اثر از هزاره‌های پیش دیده می‌شود. بر رودخانه‌های کارون و جراحی بقایای سدهای متعدد و در کوه‌های بختیاری (مسجد سلیمان و ایذه) کنده‌کاری‌ها و نقوش برجسته، آثاری است که هر علاقمند به کاوش‌های باستانی را به خود جلب می‌کند. هر یک از این آثار یادآور وجود اقوام مختلف است. این تنوع و تکثر قومی، زبانی و فرهنگی به مثابۀ بارزترین مشخصۀ این سرزمین، نه فقط در گذشته‌های دور بلکه در سراسر تاریخ آن و تا امروز نیز ادامه داشته است. مدرنیزم به مفهوم واقعی آن در ایران با کشف نفت و ایجاد تأسیسات خاص اکتشاف و بهره‌برداری از آن از خوزستان منشأ گرفت. وجود بنادر مهم خرمشهر و امام که راه آهن سراسری به آنها ختم می‌شود، پالایشگاه آبادان، کارخانجات متعدد پتروشیمی، کارخانجات لوله‌سازی و طرح عظیم نیشکر همه از اهمیت اقتصادی این استان در سطح ملی حکایت دارد.

این منطقه به لحاظ سیاسی نیز همواره اهمیت خاصی داشته است و بر روندهای سیاسی کشور تأثیرات مهمی بر جای گذاشته است. نقش کارکنان مناطق نفتی در رویداد تاریخی ملی شدن نفت و نیز کارکرد آنها در بستن لوله‌های نفت در جریان انقلاب و نیز پایمردی‌های مردم منطقه در دفاع از تمامیت ارضی کشور و پاسداری از مرزهای ملی، در دوره‌های مختلف روشن‌تر از آن است که بخواهیم دربارۀ آن مطلب نوشت.

در زمینۀ فرهنگی نیز خوزستان تأثیرات جدی بر روندهای فرهنگ ملی بر جای گذاشته است. نقش تاریخی دانشگاه جندی شاپور، وجود دانشمندان، ادبیان و شاعرانی همچون هارون دشت میشانی، ابوهلال عسکری و ابونواس اهوازی که هر یک در عرصه‌های فعالیت خود تأثیرات ماندگاری بر شکل‌گیری تمدن و فرهنگ ایران و اسلام داشته‌اند، نمونه‌های کوچکی از نقش این منطقه درگذشته‌های دور است. امروزه نیز نقش فعالین فرهنگی خوزستان (سینماگران، قصه‌نویسان، شاعران و مترجمان) و تأثیر آنها بر روندهای فرهنگی در محدوده‌های ملی بسیار نظرگیر و بی‌بدیل است.

در ادامه نگاهی بر برخی از نوشتارهای این کتاب داریم. در مقاله‌ای از محمد جعفر‌ی(قنواتی) به بررسی کتاب «تاریخ خوستان 1878ـ1925 (دورۀ شیخ خزعل)» پرداخته شده است. «این کتاب نسبت به کتاب‌هایی که درباره خوزستان نوشته شده است از چند حیث هم قابل توجه و هم کم‌نظیر است. نویسنده سال‌هایی از تاریخ خوزستان را مورد پژوهش قرار داده است که در تاریخ معاصر ایران بسیار با اهمیت بوده و از زاویه‌ای بزنگاه دوره‌ای محسوب می‌شود که در ادامۀ خود ایران به سوی «مدرنیزم» رهنمون می‌کند. هم‌چنین در مقایسه با سایر کتاب‌های مشابه، این پزوهش درکی متمایز و متفاوت از گستره و محدودۀ توانایی‌های شیوخ آلبوچاسب و نیز کیفیت روابط آن‌ها با انگلیسی‌ها ارایه می‌دهد. این درک متفاوت در سراسر کتاب به چشم می‌خورد». (ص 103)

«هنگامی که گرمسیر به زردی و خشکی می‌گراید ایل در کوچ بهاره سفر حیات‌بخش خود را آغاز می‌کند. در این مرحله مردان ایل خان و مان را تا سردسیر همراهی کرده و خود پس از درنگی کوتاه دوباره راه گرمسیری را در پیش می‌گیرند تا گندم‌زارهای را که اکنون به خشکی گراییده‌اند دور و خرمن کنند و در این هوای نفس‌گیر و طاقت‌فرسای جنوب برای رفع خستگی و جبران دوری و مفارقت آوازهای هجرانی را از سر دلتنگی با نوایی غمینی به گاه درو می‌خوانند که به ترانه‌های گرمسیری موسومند». طرح داستانی «ترانه‌های گرمسیری» نوشته اردشیر صالح‌پور براساس سروده‌ها و ترانه‌های هجرانی برزیگران با لطافتی عاشقانه و انسان پردازش شده است که نشانگر پیوند مهربانانه انسان با طبیعت است، یکی دیگر از نوشتارهای این کتاب است. (ص 133)

یکی دیگر از نوشتار با موضوع «سینما در آبادان به عمر پالایشگاه نفت» نوشته غلام حیدری(عباس بهارلو) است. «عمر سینما در آبادان، تقریباً برابر عمر پالایشگاه عظیم نفت (تأسیس 1287 هـ. ش) در این شهر صنعتی است. به موازات گسترش شهر و افزایش جمعیت، طی بیش از 65 سال، آبادان با سیزده سینمای عومی و بیش از شش سینما متعلق به شرکت ملی نفت ایران، بیشترین سالن‌های سینما در استان خوزستان ـ و به احتمال زیاد بین شهرهای ایران، بعد از تهران ـ را داشته است. البته از شمار این سینماها با گذشت زمان کاسته شد». (ص 73)

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

* مکانیزم کنترل اجتماعی نابهنجاری‌ها (آئین فصل)

در جامعۀ عشیره‌ای عرب خوزستان/ علی نوذرپور

شرکت نفت و تأثیرات آن بر خوزستان در گفت‌وگو با دکتر کاوه احسانی/ محمد جعفری (قنواتی)

گزارشی از دیدار و گفت‌وگو با خانم پولین لاوانیه پژوهشگر فرانسوی/ محمد عابدی

أبوأحمد و أبوهلال عسکری/ محمد علی شیخ

فرجام شیخ خزعل/ مصطفی عبدالقادر النجار، ترجمه و مقدمه محمد جواهرکلام

* تلاش برای ماندن

تحلیلی بر ماندگاری صابئین مندایی در خوزستان/ مسعود فروزنده

سینما در آبادان به عمر پالایشگاه نفت/ غلام حیدری

تاریخ‌نگاری کسروی/ عبدالنبی قیم