معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در این کتاب مضمون شر در آثار امیلی برونته، مارسل پروست و مارکی دوساد مورد بررسی قرار گرفته و عمدتاً تمرکز نویسنده بر روی کتاب‌های «بلندی‌های بادگیر» (امیلی برونته)، «ژان سنتوی» و «در جستجوی زمان ازدست‌رفته» (مارسل پروست)، «صدوبیست‌روز در سودوم» و «ژولیت و ژوستن» (مارکی دوساد) است.

باتای در پیش‌گفتار این کتاب می‌گوید «ادبیات بی‌گناه نیست، او گناه‌کار است و باید بر این خصلت خود صحه بگذارد». در این کتاب واژه، بطن و شیطان با تیزنگری ژرفی در آثار چند نویسندۀ بزرگ بررسی شده‌اند. بودلر، بلیک، کافکا، پروست، برونته، دوساد و .... ژرژ باتای را گاه «متافیزیسین شر» می‌نامند. او در موضوعاتی نظیر اروتیسیسم، مرگ، زوال، قدرت و ظرفیت ابتذال تأمل می‌کرد، او ادبیات سنتی را برنمی‌تافت و بر این نکته پافشاری می‌کد که هدف نهایی فعالیت روشنفکرانه، هنری یا مذهخبی، باید به نیستی کشاندن عقل‌مداری به مدد تخطی‌گری و رسوایی استعلایی یک جماعت باشد. رولان بارت، ژولیا کریستوا و فیلیپ سولر شورمندانه دربارۀ این کتاب باتای نوشته‌اند.

تفاوتی که این اثر نسبت به سایر آثار باتای دارد، این است که باتای در این کتاب بیشتر به جنبه‌های ادبی پرداخته است،‌ به همین دلیل برای مخاطبان عام هم تا حدودی قابل فهم است. باتای بر این اعتقاد بود که ادبیات یا هیچ چیز است یا همه چیز، ادبیات اگر بخواهد از گزاره شر دوری بجوید، طبیعتا به امری ملال‌آور خواهد شد. ‌ باتای معتقد بود نویسندگانی چون برونته،‌ کافکا،‌ پروست و دیگران یا تعمدانه از گزاره شر در ادبیات بهره گرفته‌اند یا این گزاره در روال زندگی آنها جاری و ساری بوده است. باتای جزء حلقه اول سوررئالیست‌ها بوده و بعد از مشاجراتی که با آندره برتون پیدا کرد، از آنها جدا شد و راه و خط خود را پی گرفت،‌ کالجی را تاسیس کرد و به ادبیات از منظر جامعه‌شناسی نگاه کرد.

در این کتاب ابتدا شناختنامه‌ای از سه نویسندۀ مورد بررسی در کتاب آورده شده و سپس به مضامین شر در آثار آنها پرداخته شده است. پروندۀ اول اختصاص به بررسی آثار امیلی برونته دارد. امیلی بروته نسبت به تمام زنان نفرین‌شده از جایگاه ممتاز و شاخص‌تری برخوردار بوده است. عمر کوتاهش بالنسبه ناشاد بود. با این حال با وجود حفظ خلوص اخلاقیاتی‌اش، تجربه‌ای عمیق از مغاک شر داشت. هرچند شماری معدود می‌توانند سرسخت‌تر، جسورتر یا تواناتر از او باشند، او خود ژرفای شر را کاوید.

در پروندۀ دوم آثار مارسل پروست بررسی شده است. به عقیدۀ نویسنده پروست توانایی‌های بیشتری از ساد داشت. او در طلب لذت، فسق و به فساد رنگ زنندۀ فساد، یعنی دشمنی با فضیلت را می‌بخشد. اگر برای پروست لذتی در این میان وجود داشت، صرفاً به این دلیل بود که نخست در طلب فضیلت بود. شریر صرفاً بهره‌های مادی شر را می‌شناسد. در این بخش نویسنده کوشیده نشان دهد خوشبختی و سعادت به‌خودی خود مطلوب و خواستنی نیست و اگر توأم با تجربۀ بدبیاری یا شر نباشد، به ملال می‌انجامد. برعکس اگر مثل پروست یا حتی ساد خیر را نجسته باشیم، شر تناه حساسیت‌های بی‌رنگ نصیب‌مان می‌کند.

تمام آنچه در آثار ساد رخ می‌دهد، به خود نویسنده و مؤلف مربوط است. قطعاً سرنوشتی که برای ساد رقم خورد، بی‌ارتباط با آنچه که می‌نوشت نبود و همین امر زمینه‌ساز بیزاری او از کارش شد. این همان عنصر حقیقت است که سبب شباهت زندگی مؤلف و نویسنده به آنچه که خلق می‌کند می‌شود. این امر به مثابۀ نوعی توافق میان زندگی و مردن یا خوب و شر یا فریادکشیدن و سکوت است. پروندۀ سوم نیز اختصاص به بررسی آثار مارکی دو ساد دارد.

فهرست مطالب کتاب:

سخن مترجم

دربارۀ نویسنده

نگاهی به مصاحبۀ ژرژ باتای در باب ادبیات و شر

شناخت‌نامه‌ای در باب برونته، پروست و ساد

پروندۀ اول: امیلی برونته

اروتیسیسم تصدیق زندگی تا لحظۀ مرگ است

کودکی، عقل و شر

امیلی برونته و تخطی

ادبیات، اختیار و تجربۀ عرفانی

اهمیت و معنای شر

پروندۀ دوم: مارسل پروست

عشق به حقیقت و عدالت و فهم سوسیالیسم

اخلاق در پیوند با تخطی از ارزش‌های اخلاقی

لذت مبتنی بر حس و مفهومی جنایتکارانه از اروتیسیسم

عدالت، حقیقت و اشتیاق

پروندۀ سوم: مارکی دوساد

مارکی دوساد و روان‌پریشی‌های باستیلی

ارادۀ معطوف به خودتخریبی

افکار ساد

شوریدگی ساد

از رهایی تا گشایش آگاهی

پی‌نوشت