معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

جامعه‌شناسان هنر و ادبیات معتقدند هر فرم و مکتب ادبی، ناشی از یک وضعیت اجتماعی خاص است؛ برای نمونه جرج لوکاچ از بنیان‌گذاران جامعه‌شناسی ادبی باور دارد که تفاوت حماسه و رمان، نه از تمایلات درونی نویسندگان آنها، بلکه از واقعیت‌های تاریخی ـ فلسفی‌ای ریشه می‌گیرد که با آنها مواجهند. با این وجود به نظر او، حماسه فرمی است متعلق به جهان باستان که با دنیای بستۀ آن دوران هماهنگ است و رمان بازتاب یک دنیای متلاشی شده است. از این‌رو در هر زمانه‌ای، قالب‌ها و مکاتب خاص ادبی وجود دارند که تحت تأثیر فضای اجتماعی زمانۀ خود رشد و گسترش یافته‌اند. همچون سایر مکاتب ادبی و هنری، می‌توان این فرض را دربارۀ مکتب سوررئالیسم نیز مطرح کرد.

سوررئالیسم یکی از مکاتب هنری ـ ادبی معاصر غربی است که با ساختارشکنی‌های شکلی و محتوایی خاص خود و بازتعریف مفاهیم کلیدی واقعیت، فراواقعیت، رؤیا، جادو، بداهه، فرد، جامعه و .... در عرصه‌های مهم و متنوعی مانند رمان، شعر، سینما، نقاشی، عکاسی، تئاتر، نمایش‌نامه و ... جریان یافته است. برای اینکه در وهلۀ نخست اصول این مکتب درک شود و در وهلۀ دوم نسبت به تطبیق این اصول در آثار هنری و ادبی اقدام شود، بهتر آن است که سرچشمه‌های تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی شکل‌گیری، تطور و افول سوررئالیسم مرور شود و از نسبت این مکتب با مکاتب رئالیسم، دادائیسم، فرویدیسم، مدرنیسم و پست‌مدرنیسم صحبت شود. به این مباحث با رویکردی جریان‌شناسانه و با تأکید بر ذکر مصادیق و مثال‌ها در این کتاب در دو بخش مجزای غرب و ایران توجه شده است.

پیروان مکتب سوررئالیسم چه در زادگاه آن یعنی فرانسه و چه در ایران، در اولین گام دست به نگارش متنی می‌زدند  که رویکرد آنان را در قبال ادبیات نشان داده مشخص می‌کرد که آنان به دنبال چه هستند و قصدد دارند آثار خود را با چه نگاهی بیافرینند. این متن‌ها که از آنها به عنوان «بیانیه» یاد می‌شود، بیشتر متن‌هایی بسیار تند، ساختارشکنانه و مجادله‌آمیز بودند؛ متن‌هایی که پس از انتشار، کشمکش‌های فراوانی را در پی داشتند و مخالفان و موافقان بسیاری یافتند.

سوررئالیست‌ها در بیانیه‌های خود ادعا می‌کردند که مسیری جدید در خلق آثار هنری را به وجود آورده‌اند؛ اما به‌راستی آیا چنین ادعایی واقعیت دارد؟ یا آنکه سوررئالیسم نیز همچون برخی دیگر از مکاتب و رویکردهای هنری و ادبی، دولت مستعجلی بوده که نه‌تنها به ادعاهای خود دست نیافته است، بلکه به‌سرعت رو به فراموشی نیز رفته است؟ آیا سوررئالیست‌ها توانسته‌اند آثار درخور توجه و ارزشمند بیافرینند و آیا بعدها، سایر هنرمندان و ادیبان تحت تأثیر سوررئالیست‌ها بوده‌اند یا خیر و در صورتی که چنین اثرگذاری وجود داشته است، چگونه و به چه میزان بوده است؟ تاکنون کمتر کتابی به فارسی نگاشته شده که در آن بتوان پاسخ چنین پرسش‌هایی را پیدا کرد. با وجود گذشت حدود یک قرن از طرح واژۀ سوررئالیسم به عنوان یک مفهوم ادبی و هنری و حدود شصت سال از رواج این واژه در ادبیات فارسی، نه‌تنها ابهاماتی پیرامون این مفهوم وجود دارد که حتی تعیین اینکه چه اثری در سپهر ادبیات و هنر ایران سوررئالیستی بوده و چه اثری سوررئالیستی نیست، بسیار دشوار است.

آنچه در این کتاب عرضه شده، فقط پیش‌درآمدی برای معرفی و نقد آثار و بینش سوررئالیست‌ها در ایران و جهان است. فصل اول کتاب به اختصاص به بررسی سوررئالیسم در غرب دارد و در این فصل دربارۀ سوررئالیسم، سرچشمه‌های آن و بررسی آن از زایش تا افول و اصول مکتب سوررئالیسم بحث و بررسی صورت گرفته است. در فصل دوم کتاب و در پنج بخش به سوررئالیسم در ایران پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمۀ مؤلف

فصل اول: سوررئالیسم در غرب

1. سوررئالیسم چیست؟

2. سرچشمه‌های سوررئالیسم

3. سوررئالیسم؛ از زایش تا افول

4. اصول مکتب سوررئالیسم

فصل دوم: سوررئالیسم در ایران

1. سرچشمه‌های تاریخی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی سوررئالیسم در ایران

2. ورود جریان نوگرایی در هنر و ادبیات ایران: پیش از خروس جنگی

3. جریان سوررئالیسم در ایران، از انجمن خروس جنگی تا امروز

4. دلایل افول سوررئالیسم در ایران

5. تحلیل و بررسی شاخصه‌های مکتب سوررئالیسم در آثار نویسندگان و هنرمندان ایرانی

جمع‌بندی نهایی

کتابنامه