معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

ادبیات پایداری ریشه در روح متعهد، بلند و غیرت‌ورزانۀ ایرانیان از دیرباز تا به امروز دارد و این موضوع در تاروپود اشعار، داستان‌ها، فیلمنامه‌ها، روایت‌ها، خاطرات و دیگر آثار شاعران و نویسندگان بروز یافته است. این نوع ادبیات ترویج‌دهندۀ مضامین ارزشمندی چون مبارزه با ظلم و ستم، یاری مستضعفان، قیام علیه مستکبران و زورگویان، دعوت به مبارزه و جهاد، ستایش آزادی و آزادگی، تجلیل از صلح و عدالت، شهادت‌طلبی و ایثار، امید به آینده و نیز ظهور منجی است.

وقوع هشت سال جنگ تحمیلی عراق علیه کشورمان، نقطه عطفی در ادبیات پایداری محسوب می‌شود که منجر به رویش‌های متعدد و تولید آثار فاخر ادبی شد و حتی بر نسل نویسندگان جنگ‌ندیده نیز تأثیر گذاشت. این رویداد تحولی شگرف در ادبیات پایداری پدید آورد و با تأکید بر سه کلیدواژۀ مقاومت، حماسه و دغدغه‌مندی، پیوندی جدی و ناگسستنی میان ادبیات پایداری و ادبیات آیینی و دینی برقرار کرد. در این کتاب دربارۀ ویژگی‌ها، رویکردها و درون‌مایه‌های ادبیات پایداری سخن گفته شده است.

فصل اول این کتاب با عنوان «یادداشت‌ها» دربرگیرندۀ چهار نوشتار است. در اولین نوشتار این فصل نویسنده به سراغ تبیین مفهوم‌شناسی ادبیات پایداری رفته است. در این نوشتار به مسائلی چون تعریف ادبیات پایداری و مقاومت، پیشینۀ ادبیات مقاومت، پیشینه و گسترۀ ادبیات جنگ، گسترۀ ادبیات پایداری، عناصر اصلی ادب پایداری و موضوعات ادبیات دفاع مقدس پرداخته شده است.

شاعران متعلق به ادبیات پایداری، تحت تأثیر دردی مشترک تلاش می‌کنند تا مهم‌ترین مؤلفه‌های پایداری را در آثار خود منعکس کنند و به این طریق مردم را در راه مبارزه با اهداف عالی زندگی تشویق کنند. دربارۀ مؤلفه‌های پایداری در آثار شاعران پایداری، گسترۀ معنایی شعر دفاع مقدس، مضامین شعر پایداری و چارچوب کلی شعر دفاع مقدس در دومین بخش فصل اول مطالبی آورده شده است.

سومین بخش فصل سوم را گفتار کوتاهی از زنده‌یاد حمید سبزواری به خود اختصاص داده که دربارۀ سویه‌های شعر دفاع مقدس است. در بخش پایانی این فصل مطالبی دربارۀ رویکردهای فیلم‌نامه‌های سینمای دفاع مقدس مطالبی ارائه شده است.

در فصل دوم کتاب با عنوان «مقالات نیمه‌بلند» دو نوشتار آمده است. انسان در داستان دفاع مقدس محوریت دارد و همۀ ارکان و پایه‌های آن، به انسان در مفهوم گستردۀ آن اشاره دارد. انسان در معنایی متعالی و ماورایی، در داستان دفاع مقدس شکل می‌گیرد و معرفی می‌شود و این در حالی است که جنبه‌های زمینی وجود انسان در این نوع از داستان نادیده گرفته نمی‌شوند. در داستان دفاع مقدس، هیچ انسانی از سیاره‌ای دیگر نیامده است. انسان‌های این نوع از داستان، همان افرادی هستند که پیش از جنگ، در کوچه و خیابان مشغول کار و کسب روزی بودند و برای تأمین نیازهای خود و خانواده شغلی داشتند؛ انسان‌هایی معمولی که همانند همه زندگی می‌کردند؛ اما در موقعیتی که ایجاب می‌کرده است، جنبۀ معنوی و ماورایی وجود خود را نشان داده‌اند. انسان در داستان دفاع مقدس در اولین نوشتار این فصل بررسی شده است.

در دومین نوشتار این فصل دربارۀ ادبیات داستانی دفاع مقدس مطالبی از این قبیل ارائه شده است: تأثیر جنگ تحمیلی در داستان‌نویسی معاصر ایران، هم‌گرایی معنایی میان شعر و داستان دفاع مقدس و پایداری، تطبیق حوادث امروز با رخدادهای تاریخی و .... .

از جمله اموری که در ادبیات داستانی دفاع مقدس، نقشی کلیدی ایفا کرده و به گونه‌ای آشکار یا ضمنی در طول عمر سی‌واندی‌سالۀ این گونه، مبدأ آرا و نظریات متعدد و ظهور رویکردهای مختلف شده، مقولۀ «دشمن» است. می‌توان وجود دشمن مفروض خارجی را در تمامی رویکردها، تعاریف و تقسیمات ارائه شده مشاهده کرد. دیدگاه تعبیر «ادبیات داستانی جنگ» را به عنوان نوع عالی برای تمامی اصناف روایت که به این موضوع پرداخته‌اند به کار می‌برد. از سوی دیگر لحاظ ملاک‌های ارزشمندی ادبیات داستانی جنگ که از آن به عنوان «ادبیات داستانی دفاع مقدس» یاد می‌کنند نیز در مرزبندی ارزشی و ایدئولوژیک «دشمن» را لحاظ می کند. در این نگاه عنصر مقوم جنگ، جبهۀ حق و باطل است. جنگ ماهیتی نظامی و هویتی ایدئولوژیک دارد. جبهۀ حق مدافع ارزش‌های الهی انسانی است و «دشمن» به جبهۀ باطل تعلق دارد. همچنین در ادبیات داستانی «ضدجنگ» نیز حضور دشمن به عنوان یکی از ارکان تقسیم لحاظ می‌شود. در فصل سوم و پایانی کتاب، مقاله‌ای بلند از احمد شاکری با عنوان «دشمن‌شناسی در ادبیات داستانی سیاه دفاع مقدس» آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل اول: یادداشت‌ها

سخن اول: مفهوم‌شناسی ادبیات پایداری

سخن دوم: شعر پایداری

سخن سوم: سویه‌های شعر دفاع مقدس

سخن چهارم: نگاهی به رویکردهای فیلمنامه‌های سینمای دفاع مقدس

فصل دوم: مقالات نیمه‌بلند

سخن اول: انسان در داستان دفاع مقدس

سخن دوم: ادبیات داستانی دفاع مقدس؛ ادبیاتی که از نو باید شناخت

فصل سوم: مقالۀ بلند: دشمن‌شناسی در ادبیات داستانی سیاه دفاع مقدس

کتابنامه