معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

فرهنگ لغت یا معجم یا قاموس کتابی است که دربردارندۀ بیشترین شمار واژگان زبان که با شرح معانی و توضیح معادل‌های آنها همراه است، به شرط اینکه مطالب و مدخل‌های آن یک ترتیب خاصی ـ یا بر اساس حروف الفبا یا موضوع ـ داشته باشد و فرهنگ لغت کامل آن است که همۀ واژگان زبان را به اضافۀ شرح معنا و اشتقاقات و طریقۀ تلفظ آنها دارا باشد و همچنین شاهد مثال‌هایی داشته باشد که موارد استعمال آنها را بیان کند.

پژوهش‌هایی که به بررسی فرهنگ‌های عربی می‌پردازد، اندک‌شمار است و از آنها کمتر پژوهش‌هایی است که مراحل تحول فرهنگ‌نویسی عربی را از لحاظ روش، ترتیب و تنظیم، شیوۀ شرح و تنظیم و جز آن بررسی کرده باشد. چنین پژوهش‌هایی افزون بر اندک‌بودن در بازارهای چاپ و نشر نیز در دسترس نیست. بر این اساس این کتاب نگاشته شده تا مرجعی برای کسانی باشد که می‌خواهند به اختصار پیدایش و تحول فرهنگ‌های عربی و ویژگی‌های مهم‌ترین آنها را بشناسند. این اثر ویراستۀ سخنرانی‌های مؤلف است که در سال تحصیلی 1980 ـ 1981 برای دانشجویان سال سوم رشتۀ زبان عربی ایراد کرده است.

فرهنگ‌نویسی عربی در طول تاریخ بلندش پنج مرحله را پشت سر گذاشته است: مرحلۀ ترتیب آوایی و نظام جای‌گشت‌های یک واژه که از آنِ خلیل احمد است؛ مرحلۀ الفبایی خاص؛ مرحلۀ ترتیب بر اساس قافیه (از حرف آخر ریشۀ واژه به عقب)؛ مرحلۀ ترتیب و تنظیم الفبایی ریشه‌ای؛ مرحلۀ تنظیم و ترتیب الفبایی تلفظی (به اعتبار ظاهر دست‌نخوردۀ واژه).

در فصل نخست کتاب تعریف و نام‌گذاری و انواع فرهنگ‌ها بیان شده و در فصل دوم به پیدایش فرهنگ‌های عربی ـ عربی و حروف الفبا و ترتیب آنها پرداخته شده است. در ادامۀ این کتاب هر فصل به یکی از پنج مرحله پیش‌گفته اختصاص یافته و در ابتدا نیز مقدمه‌ای آورده شده که علل پیدایش و تاریخچۀ آن مرحله را بیان می‌دارد. همچنین شماری از فرهنگ‌هایی که نمایندۀ آن مرحله است، بررسی شده‌اند. ضمناً در بررسی هر فرهنگ لغت به شرح حال کوتاهی از نویسندۀ آن و بیان‌داشت مهم‌ترین ویژگی‌ها و تأثیر آن بسنده شده است. در پایان هر فصل نیز نمونه‌ای از یکی از فرهنگ‌های آن مرحله آورده شده است. در پایان کتاب نیز خاتمه‌ای نوشته شده و در آن مهم‌ترین منابع و مآخذ فرهنگ‌های عربی افزون بر مهم‌ترین پیشنهادها در زمینۀ نگارش فرهنگ لغت عربی آورده شده است. دو پیوست کتاب نیز به ترتیب دربارۀ نامورترین نویسندگانی است که در تهیۀ فرهنگ‌های عربی تا روزگار زبیدی شرکت داشته‌اند (بر طبق ترتیب زمانی) و نمایۀ مهم‌ترین فرهنگ‌های عربی با برجسته‌ترین ویژگی آنها.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مترجم

مقدمه

فصل نخست: تعریف، نام‌گذاری و انواع فرهنگ

فصل دوم: پیدایش فرهنگ‌های عربی

فصل سوم: نخستین مرحلۀ تحول فرهنگ‌های عربی: ترتیب آوایی و نظام گردش‌ها

فصل چهارم: مرحلۀ دوم تحول فرهنگ‌های عربی: نظام الفبایی خاص

فصل پنجم: مرحلۀ سوم تحول فرهنگ‌های عربی: نظام قافیه‌ای

فصل ششم: مرحلۀ چهارم تحول فرهنگ‌های عربی: ترتیب الفبایی بر اساس حروف نخستین ریشه

فصل هفتم: مرحلۀ پنجم تحول فرهنگ‌های عربی: ترتیب تلفظی (ترتیب فرنگی)

خاتمه

پیوست نخست: نامورترین نویسندگانی که در تهیۀ فرهنگ‌های عربی تا روزگار زبیدی شرکت داشته‌اند (بر طبق ترتیب زمانی)

پیوست دوم: نمایۀ مهم‌ترین فرهنگ‌های عربی با برجسته‌ترین ویژگی آنها

منابع