معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب که سال‌هاست متنی کلاسیک در مطالعاتِ زیبایی‌شناسی ژاپنی به‌شمار می‌رود، بیش از آنکه مقاله‌ای علمی باشد نوشته‌ای خلاقانه است به قلم یکی از مهم‌ترین رمان‌نویسان ژاپنی سده بیستم. جونیچیرو تانیزاکی در این مقاله، در قالب جستار‌هایی پراکنده، که در عینِ‌حال به‌هم پیوسته‌اند، به تأمل درباره معماری، دیزاینِ داخلی، دیزاین، آشپزی، تئاتر و زیبایی‌شناسی سنّتی ژاپنی می‌پردازد، دریافت‌های شخصی‌اش را با روایتی داستان‌گونه بیان می‌کند و یکی از نامتعارف‌ترین نمونه‌های زیبایی‌شناسی تجربه‌گرایانه را می‌آفریند.

جونیچیرو تانیزاکی مقالۀ بلند «در ستایش سایه‌ها» را در سال‌های 1933 و 1934 منتشر کرد؛ در دورانی که منظرۀ فرهنگی ژاپن در اثر اصلاحات شتابان عصر میجی (1868 ـ 1912) تقریباً زیرورو شده بود و کابوس زیستن در جهانی به‌کلی فروپاشیده، روشنفکران و نویسندگان مدرن ژاپنی را به حفاظت از عناصر منحصربه‌فرد فرهنگ اصیل ژاپنی واداشته بود؛ کابوسی که سرانجام با شکست ژاپن در جنگ جهانی دوم به واقعیت پیوست. اما نگاه تانیزاکی به فرهنگ و هنر و زیبایی‌شناسی کشورش خلاف عرف زمانه بود و هنوز هم از جهات بسیاری ویژه و یگانه است و در میان اصحاب هنرهای سنتی ژاپن محبوبیت چندانی ندارد. بسیاری از این اساتید زندگی مرفه و شأن و اعتبار خود را وامدار هنرشان هستند و حافظان پرنفوذ و سفیران رسمی فرهنگی به شمار می‌روند که باید به سرتاسر جهان صادر شود، اما تانیزاکی حاصل کار آنها را سرد و مصنوع و سترون می‌داند؛ شیئی موزه‌ای که از جریان زندگی به‌کلی دور افتاده است. امر زیبا از دید او آن است که از بطن مناسبات و تقیدات زندگی روزمره زاده شود و در بستر این جریان به حیات خود ادامه دهد، وگرنه همان بهتر که در کنج موزه بماند یا فراموش شود.

تانیزاکی با همین نگاه به سراغ سایه‌ها می‌رود و در همان ابتدای بحث، با شرح تلاش نافرجام خود برای ساختن خانه‌ای به سبک اصیل ژاپنی، موضوع خود را به طور تلویحی آشکار می‌کند: او ستایش‌گر ارزش‌های گذشته است، اما پذیرای واقعیت و آگاه به ضرب‌آهنگ زمانه؛ نه از سلک «آن شیفتگان مراسم چای که بی‌اعتنا به موهبت‌های تمدن، آلونک حصیری خود را در خلوتی دورافتاده برپا می‌کنند».

از نظر تانیزاکی انسان‌ها فقط موجوداتی زنده‌اند و بس و شگفت آنکه این نظر واقع‌گرایانه و سرد ـ که بسیار کهنه و در عین حال فوق‌العاده امروزی است ـ همان چیزی است که تانیزاکی می‌خواهد با خوانندگانش در میان بگذارد. این موجودات زنده که ناگزیر بودند در برابر سختی‌های طبیعت سرپناهی بجویند، مکان‌هایی را برگزیدند که در برابر باد و باران و نور مستقیم خورشید مأمنی مناسب برایشان باشد. آنها سایه‌ها را برگزیدند و «در ستایش سایه‌ها» در نهایت داستان سرنوشت آنهاست. بنابراین این نوشتار بیش از آنکه مقاله‌ای ادبی باشد، گفتاری دربارۀ معماری است؛ اما فراتر از آن رساله‌ای علمی است دربارۀ زیست‌بوم گونه‌ای خاص از موجودات زنده.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار/ کنگو کوما

خانه‌ای به سبک اصیل ژاپنی

زیبایی‌شناسی مستراح

مسیری دیگر

خیال‌بافی‌های یک رمان‌نویس

جلای کهنگی

روشنایی شمع و اشیای لاکی

کاسۀ سوپ

راز سایه‌ها

سکوت مرموز

طلا در تاریکی

سایه‌های صحنۀ تئاتر

زیبایی‌های زن قدیم

زیبایی در تاریکی

جهان سایه‌ها

نسیمی خنک در تاریکی

آخرین گلایه‌ها

پس‌گفتار/ علیرضا شلویری

یادداشت‌ها

دوره‌های تاریخی ژاپن و چین

راهنمای تصویری

نام‌نامۀ گزیده