معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب با هدف معرفی جدیدترین شکل تحلیل گفتمان نوشته شده است که اصطلاحاً «تحلیل انتقادی ـ چندوجهی گفتمان» نامیده می‌شود. تحلیل گفتمان بیش از آنکه به منظور فهم واقعیت اجتماعی یا به دست دادن تفسیری از آن انجام شود، این هدف را دنبال می‌کند که تبیینی از نحوۀ ساخته شدن این واقعیت به دست دهد. تمرکز تحلیل گفتمان بر زبان و کارکرد آن در برساختن پدیده‌های جهان اجتماعی پیرامون ماست. ارتباطات اجتماعی را نمی‌توان به درستی شناخت مگر اینکه نقش زبان در ایجاد گفتمان‌هایی که شالودۀ این ارتباطات هستند، به دقت تحلیل شوند.

تحلیل گفتمان در ابتدا بیشتر ماهیتی زبان‌مبنا داشت و به مرور، با افزوده‌شدن ابعادی سیاسی و ایدئولوژیک، به «تحلیل انتقادی گفتمان» تبدیل شد. به اعتقاد پژوهشگرانی که به منظور فهم فرهنگ از رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان استفاده می‌کنند، در رفتارها و متون به‌ظاهر معمولی زندگی روزمره (رفتارهایی مانند خرید از فروشگاه‌ها، انتخاب لباس برای حضور در مناسبت‌های مختلف اجتماعی، ....؛ متن‌هایی مانند فیلم‌های سینمایی، رمان‌ها، سریال‌های تلویزیونی، آگهی‌های تجاری، ....) ایدئولوژی همواره به صورت استتارشده وجود دارد.

می‌توان گفت کلیدواژۀ تحلیل انتقادی گفتمان، «قدرت» است. تحلیل‌گران انتقادی گفتمان به‌ویژه این هدف را دنبال می‌کنند که نحوۀ بازنمایی روابط اجتماعی در متون فرهنگی را بر اساس سهم گروه‌های مختلف اجتماعی از قدرت به دقت بررسی کنند. از نظر آنان زبان افزون بر اینکه بازنمایی‌کنندۀ نظم اجتماعی و سیاسی است، این نظم و سلطۀ یک گروه اجتماعی بر سایر گروه‌ها را تقویت یا تضعیف هم می‌کند. زبان حامل ایدئولوژی مستتر در متون زندگی روزمره است و با صحه گذاشتن بر سلسله‌مراتب قدرت، وضعیت موجود اجتماعی و سیاسی را مشروعیت می‌بخشد (یا ناموجه جلوه می‌دهد و می‌کوشد آن را براندازد).

«تحلیل انتقادی ـ چندوجهی گفتمان» حاصل تحول تدریجی تحلیل گفتمان و عبور آن از مرحله‌ای انتقادی به مرحله‌ای جدید است که در آن افزودن بر کاویدن زبان و برملاکردن ایدئولوژی و قدرت در متون و رفتارهای اجتماعی، جلوه‌های گوناگون فرهنگ عامّه نیز بررسی می‌شوند. بنابراین موضوعات بسیار متنوعی در دایرۀ تحلیل انتقادی ـ چندوجهی گفتمان قرار می‌گیرند؛ از جمله سبک زندگی، دلالت اشیاء، برنامه‌های تلویزیون، رؤیاها، لطیفه‌ها، آگهی‌های تجاری، مُد لباس، ادبیات، اسطوره‌ها (اعم از کهن یا معاصر)، رفتارهای روزمره از قبیل سیگار کشیدن و غیره. هریک از فصل‌های این کتاب، همین قبیل موضوعات را می‌کاود.

نویسنده به این منظور در همۀ فصل‌ها از الگوی ثابتی برای ارائۀ مطالب تبعیت کرده است. هر فصل با توضیحاتی دربارۀ محتوای مطالب همان فصل آغاز می‌شود. این توضیحات شامل چکیدۀ مطالب، شرحی کوتاه دربارۀ کاربرد مفاهیم نظری مطرح‌شده در فصل و در پایان فهرستی از اصطلاحات مهم مرتبط با بحث‌هاست. نویسنده با نقل‌قول‌های متعدد از منابع دست‌اول نظریه‌های تحلیل گفتمان کوشیده است تا بنیان‌های نظری بحث‌هایش را مشخص کند.

از دیگر ویژگی‌های این کتاب، کاربردی بودن بحث‌های آن است. کلیۀ مفاهیمی که در بحث‌های نظری ابتدای هر فصل مطرح شده‌اند، در بخش دومِ همان فصل در تحلیل عملی یک نمونۀ معیّن به کار رفته‌اند. از این حیث، این کتاب نه‌فقط منبعی جدید برای شناخت متأخرترین شکل تحلیل گفتمان است، بلکه با ارائۀ نمونه‌های کاربردی از تحلیل گفتمان در حوزۀ ارتباطات اجتماعی، فرهنگ عامّه، ادبیات، رسانه‌ها و زندگی روزمره همچنین می‌تواند الگویی برای انجام دادن پژوهش‌های مشابه در کشور ما باشد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

معرفی نویسندۀ این کتاب

فصل 1: داستان فکاهی «آبنر کوچولو» و تحلیل انتقادی ـ چندوجهی گفتمان

بخش اول: ارتباطات

فصل 2: ارتباطات: آنچه اشیاء به ما می‌گویند

فصل 3: زبان، نامزدیابی آنی

فصل 4: استعاره، عشق یک جور بازی است

فصل 5: واژه‌ها: دیدگاه فروید دربارۀ رؤیا

فصل 6: تصاویر: تبلیغات

فصل 7: نشانه‌ها: مد

بخش دوم: متن‌ها

فصل 8: روایت‌ها: داستان‌های پریان

فصل 9: متن‌ها: هملت

فصل 10: اسطوره‌ها: الگوی اسطوره‌مبنا

فصل 11: ژانرها: استفاده‌ها و التذاذها

فصل 12: شوخ‌طبعی: لطیفه‌ها

فصل 13: بینامتنیت: هجو

بخش سوم: مفاهیم

فصل 14: آئین: سیگار کشیدن

فصل 15: سبک زندگی: «نظریۀ مرز ـ گروه‌سازی»

فصل 16: امر لاهوتی و امر ناسوتی: فروشگاه‌های بزرگ و کلیساهای جامع

فصل 17: ایدئولوژی:سریال «زندانی»

فصل 18: فرهنگ: هویت

فصل 19: فرهنگ بی‌قلمرو: رمان «شاهین مالت»

فهرست مراجع

فهرست اسامی

واژه‌نامۀ فارسی به انگلیسی

واژه‌نامۀ انگلیسی به فارسی

نمایه