معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

قصه‌گویی در ایران سابقۀ دیرینه‌ای دارد که تاریخچۀ آن به‌درستی معلوم نیست؛ اما داستان کوتاه به شکل امروزی آن عمری یکصدساله دارد و به دنبال نفوذ فرهنگ غربی و نهضت مشروطیت در ایران جا افتاد. تا پیش از شکل‌گیری داستان کوتاه، اشکال روایی دیگر مانند سفرنامه و رمان در نتیجۀ ترجمۀ سفرنامه (سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی و ...) و رمان‌هایی از الکساندر دوما، ژول ورن، اژن سو و ... در جامعه رواج داشت و عده‌ای از افراد باسواد و تحصیل‌کرده مانند محمدباقر خسروی، صنعتی‌زادۀ کرمانی و شیخ موسی کبودرآهنگی و ... به تبعیت از این آثار دست به تقلید و نوشتن رمان‌های تاریخی و اجتماعی زده بودند؛ اما این داستان کوتاه بود که در آن دوران و حتی دهه‌های بعد از اقبال بیشتری برخوردار شد. دلایل رشد و رونق آن افزون بر ساختار و مختصات اجتماعی ـ فرهنگی ما از اهمیتی خاص برخوردار است. همچنین پرداختن به مضامین و مسائل انسان، توجه به فردیت و مصائب و مشکلات اجتماعی و بازتاب همۀ اینها در داستان و از طرفی قابلیت و انعطاف‌پذیری داستان کوتاه را می‌توان از مهم‌ترین علت‌های رشد و اعتلای آن در نزد خوانندگان دانست.

با رونق کار روزنامه‌ها و مجلات در کشور و انتشار جنگ‌های ادبی در برخی از استان‌ها، داستان کوتاه همانند شعر نو پایگاهی مطمئن برای خود دست‌وپا کرد و همگانی و همه‌گیرتر شد. به‌گونه‌ای که بسیاری از نویسندگان و شاعران گمنام مجال و موهبتی یافتند تا آثار خود را در گستره‌ای وسیع‌تر در معرض دید مخاطب قرار دهند. در این میان خطۀ جنوب و به‌ویژه استان خوزستان به دلیل شرایط جغرافیایی منطقه‌ای نقش مؤثر و ممتازی در ترویج این شکل ادبی دارد.

این کتاب با همین انگیزه به چگونگی علل پیدایش و رونق داستان در ایران و خوزستان نوشته شده است. در بخش ابتدایی به وضعیت و موقعیت اجتماعی ـ سیاسی و فرهنگی ایران در زمان پیدایش داستان کوتاه در غرب اشاره‌ای شده و علل نفوذ و تأثیر این شرایط و تغییر نگرش و تحول ادبیات معاصر مدنظر بوده است. در ادامه داستان‌نویسی معاصر ایران و نقظ طبقات در روند شکل‌گیری آن مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دیگر مبحث داستان اقلیمی و تأثیر اقلیم در داستان مطرح شده است. عنوانی که به نظر کمی عجولانه و شتاب‌زده توسط چند نفر از منتقدین در جامعۀ ادبی مطرح شد و برخی نیز بر اساس همین نام‌گذاری به سنجش و داوری داستان‌ها پرداختند. نویسندگان در این بخش کوشیده‌اند تا با تشکیک در این عنوان به مبحث فوق بپردازند.

در ادامه اوج و رونق داستان کوتاه در دهۀ چهل و پنجاه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و به نقش ادبیات داستانی و ترویج جنگ‌های ادبی در شهرستان‌ها پرداخته شده است. و به دنبال آن به شکل‌گیری و ویژگی‌های ادبیات داستانی خوزستان اشاره شده و سیر تحول آن بعد از سال 1357 مورد بررسی قرار گرفته است. به همین منظور تعداد 48 داستان کوتاه از 48 نویسندۀ خوزستانی در کتاب گنجانیده و نقد و تجزیه و تحلیل شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

اشاره‌ای گذرا به وضعیت اجتماعی و سیاسی و فرهنگی ایران در اواخر قرن نوزدهم تا کودتای 28 مرداد

شکل‌گیری داستان‌نویسی معاصر

داستان اقلیمی یا اقلیم داستان؟

واقعیت و واقعیت داستانی

دهۀ چهل و اوایل پنجاه ـ اوج‌گیری ادبیات ایران و نقش ادبیات و نشریات شهرستانی

شکل‌گیری و ویژگی‌های ادبیات خوزستان

نیم‌نگاهی به ادبیات ایران و خوزستان پس از 1357

توضیحاتی در باب این مجموعه و انتخاب داستان‌ها و نویسندگان آن

نقد داستان‌های منتخب

شهر کوچک ما / احمد محمود / نقد

مهاجرت / ناصر تقوایی / نقد

معامله‌چی‌ها / منوچهر شفیانی / نقد

رقص در انبار / ناصر مؤذن / نقد

خرگوش / محمد ایوبی / نقد

انتظار / امیر نادری / نقد

حادثه در جوکی کلاب / مسعود میناوی / نقد

مسجد سلیمان / علی‌مراد وفایی‌نیا / نقد

سگی زیر باران / نسیم خاکسار / نقد

پیرمرد / بهرام حیدری / نقد

گاو و شهر کاهگلی / عدنان غریفی / نقد

ده سوخته / یارعلی پورمقدم / نقد

ظهر تابستان / قباد آذرآیین / نقد

اتاق پرغبار / اصغر عبداللهی / نقد

سرسره / قاضی ربیحاوی / نقد

شب مغلوب‌ها / فتح‌الله بی‌نیاز / نقد

طرح یک داستان خیلی کوتاه / احمد بیگدلی / نقد

عقلای مجانین / محمد بهارلو / نقد

گل‌های وسط آن روتختی / زویا پیرزاد / نقد

شکار شبانه / صمد طاهری / نقد

استخر / فرهاد کشوری / نقد

ماه لق / جمشید خانیان / نقد

خواب‌های جنوبی / کورش اسدی / نقد

خنکای سایه / عنایت پاک‌نیا / نقد

یک روز بارانی / سعید عباس‌پور / نقد

شط لفته / حسین رحیمی / نقد

سایۀ تاریک کاج‌ها / غلامرضا رضایی / نقد

یک دست و چند دل / ابراهیم دمشناس / نقد

من دانای کل هستم / مصطفی مستور / نقد

یک حکایت ساده / شاپور بهیان / نقد

گمشده در گرما / آرش آذرپناه / نقد

حضور / مهدی مرعشی / نقد

صنم‌جان / خداداد باپیرزاده / نقد

جزر / عباس عبدی / نقد

معبدی در باغ / علی چنگیزی / نقد

سایه‌های سربی / ماهزاده امیری / نقد

لطفاً اجازه بده هواپیماها پرواز کنند / مهدی ربّی / نقد

نصف طلایی، نصف سیاه، سفید / بهاره اله‌بخش / نقد

ملعبه‌ها / حبیب باوی‌ساجد / نقد

اثاث‌کشی / تبسم غبیشی / نقد

تمرین در شبی تاریک / داریوش احمدی / نقد

دسته‌گلی از کنار رودخانۀ تمبی / بهروز ناصری / نقد

شهپیر / غلامرضا شیری / نقد

بازمانده / مریم دلباری / نقد

کنار اتاقک لطیف / سروش چیت‌ساز / نقد

برف / سپیده سیاوشی / نقد

صاحب مرده‌ها / فرشته توانگر / نقد

تشویش پشت دیوارهای شهر / رکسانا حمیدی / نقد