معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

«هزارویک‌روز: داستان‌های فارسی» نام کتابی است که شرق‌شناس فرانسوی، فرانسواپتی دلاکروا، در فاصلۀ سال‌های 1710 تا 1712 میلادی منتشر کرد. این کتاب ترجمه‌ای اقتباسی از قصه‌ها، اپیزودها یا بن‌مایه‌هایی از یک مجموعۀ ترکی عثمانی متعلق به قرن نهم یا اواخر قرن هشتم هجری است به نام «فرج بعد از شدت»، که دلاکروا آنها را برگزیده و دوباره به شکل تازه‌ای کنار هم چیده است. خود این کتاب «فرج بعد از شدت» هم بخش عمده‌ای از قصه‌هایش از یک یا چند مجموعه‌ قصۀ سرگرم‌کننده و آموزندۀ فارسی با نام «کلی جامع‌الحکایات» ترجمه شده است.

«هزارویک‌روز» پتی دلاکروا را همراه با هزارویک‌شب آنتوان گالان، که بین سال‌های 1717 ـ 1704 میلادی منتشر شده است، اثری متعلق به ادبیات اوایل قرن هجدهم فرانسه دانسته‌اند که آغازگر رواج قصۀ پریان با شکل و شمایل شرقی در ادبیات اروپایی بوده است. تلاش‌های پژوهشگران اروپایی که در پی یافتن سرچشمه‌های هزارویک روز در نسخۀ ترکی عثمانی کتاب فرج بعد از شدت یا جامع‌الحکایات فارسی بودند و این کتاب نیز در پی آن است، تاکنون نتیجه‌ای نداشته استغ گرچه آن دو مجموعه و محتوای روایی آنها شایستۀ شرح و ارزیابی تفصیلی است.

این پژوهش بررسی تطبیقی کتاب «فرج بعد از شدت» ترکی عثمانی (متعلق به قرن نهم هجری) بر اساس ترجمۀ منتشرنشدۀ آلمانی آن از انده‌آس تیتزه است با کتاب «هزار و یک روز» نوشتۀ پتی دلاکروای فرانسوی در اوایل قرن هجدهم میلادی. نویسنده در سیر مطالعات خویش به این نکته می‌رسد که کتاب «هزار و یک روز»، خلاف گفتۀ پتی دلاکروا، نوشتۀ درویشی ایرانی نیست که کتابش را به او امانت داده و او آن را به فرانسوی ترجمه کرده است، بلکه دلاکروا کتابش را از روی «فرج بعد از شدت» ترکی عثمانی ترجمه کرده و از برخی منابع دیگر قصه‌های دیگری نیز بر آن افزوده و در آنها تصرفاتی کرده است. جالب‌تر آنکه بخش عمده‌ای از کتاب «فرج بعد از شدت» هم به نوبۀ خود ترجمۀ پراکنده‌ای است از قصه‌ها و افسانه‌هایی که در مجموعه‌های «جامع الحکایات» فارسی وجود دارد. به گمان ایشان یک نسخۀ اساس «جامع الحکایات» فارسی شامل تعداد بسیاری قصه و افسانۀ دلنشین و خواندنی وجود داشته که مأخذ مترجم در ترجمۀ «فرج بعد از شدت» بوده و هنوز اثری از آن یافته نشده است. با این حال قصه‌های آن در سایر مجموعه‌هایی که با نام «جامع الحکایات» موجود است، نقل شده‌اند. پروفسور مارزلف ردپای قصه‌های این «فرج بعد از شدت» ترکی عثمانی را در ادبیات کلاسیک فارسی و عربی جستجو و تأثیر آن را در ادبیات خاورمیانه و جهان بررسی کرده است.

یکی دیگر از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش آن است که مفهوم «فرج بعد از شدت» یا «گشایش پس از سختی» ساختاری بسیار همانند با قصه‌های شگفت (قصۀ پریان) اروپایی دارد که در آن قهرمان قصه، پیش از رسیدن به رستگاری و خوشبختی نهایی دوران سخت و دشواری را پشت سر می‌گذارد.

فهرست مطالب کتاب:

سخنی با خوانندگان

پیش‌گفتار

مقدمه

هزارویک روز فرانسوی

فرج بعد از شدت ترکی عثمانی

جامع‌الحکایات فارسی

نسخه‌های جامع‌الحکایات

قصه‌های فرج بعد از شدت در روایات فارسی، عربی و بین‌المللی

گونه‌های قصه در فرج بعد از شدت

فرج بعد از شدت و «ادبیات میانه» در جهان اسلام

خلاصه و شرح قصه‌ها

یادداشت‌های مؤلف

منابع

نمایه