معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مردم ایران در اواسط قرن بیستم میلادی میانه‌های قرن چهاردهم هجری شمسی چه می‌خواندند؟ موضوعات ادبی یا الگوهای درک ارزش‌ها که به شکل مکتوب مورد استفاده قرار می‌گرفتند، کدام بودند؟ یا به طور کلی چه مطالبی مورد علاقۀ مردم آن دوره بود؟ ادبیات فارسی مردم، کدام ادبیات بود یا دست‌کم افزون بر ادبیات رسمی کدام بود؟ فراتر از آثار ادبی مثل فردوسی، حافظ، سعدی، نظامی، خیام، عطار یا مولانا که در جهان شناخته شده‌اند، مردم ایران کدام ادبیات را خوانده‌اند و هنوز هم می‌خوانند؟ کدام ادبیات به شکل متونی ارزان که به صورت گسترده توزیع می‌شدند و در نتیجۀ روش تولید و سازوکارهای نشر در دسترس بخش بزرگی از جامعه قرار می‌گرفتند، تداوم یافته و تثبیت شده‌اند؟ گردآوری «کتابچه‌های مردمی» از نیمۀ قرن بیستم، بخشی از تلاش برای سوق‌دادن پرسش‌هایی از این قبیل و به سوی رشته‌های معمول شرق‌شناسی بود.

«کتابچه‌های مردمی» فارسی، چرخی بسیار کوچک در مکانیزم پیچیدۀ طرح‌ریزی‌ای در درک تاریخی است؛ از سویی تعداد آنها نسبتاً کم است. به جای تیراژ رایج صدها و هزارها نسخه در کشورهای اروپایی، در اینجا فقط پنجاه اثر مختلف در مجموع در صدوچهار نسخه ارائه می‌شود. از سوی دیگر، این کتابچه‌ها بخش کوچکی از آثار خلق‌شدۀ ادبیات مردمی‌اند که از گذشته به نسل جدید انتقال یافته و در دسترس‌اند. با این حال درک مطالب خواندنی که بخش بزرگی از جامعۀ ایرانی در اوایل نیمۀ دوم قرن بیستم مخاطب آن بودند، ذکر دو نکته اهمیت دارد؛ نخست در دسترس عموم بودنشان است که هزینۀ تولید این کتاب‌ها پایین و قیمت آنها مناسب است. همچنین به دلیل حجم کم و قطع کوچک به‌راحتی قابل حمل و به دلیل محتوای نسبتاً ساده، در زمانی کوتاه قابل خواندن‌اند. نکتۀ دوم جنبۀ تاریخی «کتابچه‌های مردمی» است که تقریباً در هیچ گونۀ ادبی دیگری یافت نمی‌شود و این امر نقش ارتباطی چندجانبه‌ای به آنها می‌دهد.

این کتاب، کتابی است دربارۀ کتاب یا به بیان دقیق‌تر «کتابچه‌های کوچک». کتابچه‌هایی که در اینجا از منظر محتوا معرفی و به صورت کتاب‌نامه دسته‌بندی شده‌اند، حدود پنجاه سال پیش در زمرۀ پرخواننده‌ترین «کتاب‌های مردمی» بودند که با چاپ‌هایی ارزان در بازار یا کنار خیابان ارائه می‌شدند. این کتابچه‌ها با یک بار خریدن، آنقدر خوانده و دست‌به‌دست می‌شدند که صفحات آنها پاره و در نهایت به دور انداخته می‌شدند. از آنجایی که ارزش مادی یا معنوی چندانی نداشتند، به‌ندرت کسی به خود زحمت نگه‌داشتن آنها را می‌داد. افزون بر این به نظر می‌رسید که همواره نسخه‌های جدیدی از آنها قابل تهیه باشد. اینگونه است که نیم قرن بعد از آن اساساً تنها تعدادی اندک از آن نسخه‌های بی‌شمار موجود است و از آن کمیاب‌تر تعدادی است که در کتابخانه‌ها برای آیندگان نگهداری و ثبت شده‌اند. این در حالی است که این کتابچه‌های به ظاهر کم‌اهمیت از دیدگاه امروزی ارزش بالایی دارند؛ زیرا اطلاعاتی دربارۀ موضوع‌هایی که در آن زمان خوانده می‌شد، در اختیار خواننده و پژوهشگر قرار می‌دهند و به این ترتیب تصویری از محتوای معنوی و اخلاقی که با این انوع از ادبیات انتقال داده می‌شد، به دست می‌دهند.

بسیاری از این کتابچه‌ها را فقط از نقل خاطره‌ها می‌توان شناخت؛ برای اینکه این کتابچه‌ها در تاریکی تاریخ ناپدید نشوند، این کتاب قصد دارد این «کتابچه‌های مردمی» را با همان جدیت و دقتی بررسی کند که یک کتابدار حرفه‌ای اغلب نسبت به آثار کهن‌تر و ارزشمندتر به کار می‌برد. این کار با آگاهی از این واقعیت انجام می‌شود که نباید تازه زمانی به مطالب خواندنی حال و گذشتۀ نه‌چندان دور پرداخت که دیگر به گذشته‌ای بازنیافتنی پیوسته و به طور کامل در معرض خطر فراموشی باشند.

وجه امتیاز این کتاب فارغ از مقدمۀ ارزشمند پرفسور مارزلف و طرح دیدگا‌ه‌های شرقی و غربی و حتی ایرانی در این باب، ارائۀ فهرستی از کتاب‌های داستانی عمومی است که در اصل مجموعۀ شخصی ایشان است و طی سالیان و با صرف هزینه و وقت تهیه شده و در حال حاضر به طور یک‌جا در دسترس ایشان قرار دارد. اصل کتاب به سال 1994 میلادی به زبان آلمانی و در اشتوتگارت انتشار یافته است. این کتاب به‌یقین می‌تواند مقدمه‌ای برای تحلیل و بررسی بیشتر حوزۀ ادبیات عامه، تحلیل‌های جامعه‌شناختی و تاریخ نشر کتاب در ایران باشد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ ناشر

مقدمۀ مترجم

پیش‌گفتار

مقدمۀ کتاب

کتاب‌نامه

نمایه

تصاویر

فهرست مدارک تصاویر

تصاویر روی جلد

ضمائم

فهرست منابع فارسی

فهرست منابع لاتین