معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اگر قرآن را که یک کتاب آسمانی است با گفتار ائمه علیهم‌السلام کنار بگذاریم، از موقعی که بشر برای حفظ افکار خود خط را به وجود آورده و تألیف کتاب تعمیم یافته و حکما و بزرگان و شعرا و نویسندگان عقاید و نظریات و نتیجه افکار خود را به صورت کتاب به جامعۀ بشری عرضه داشته‌اند تاکنون کتابی در موضع اخلاق بشری و کمال انسانی وزین‌تر، پرمایه‌تر، مفیدتر و بهتر از مثنوی مولوی به عالم بشریت عرضه نشده است.

این کتاب نه‌تنها بر آثار تمام حکما و شعرا و علمای تربیت و اخلاق ترجیح دارد، بلکه اگر بهترین کتاب‌هایی را که سایرین از هر قوم و ملتی در هر قرن و زمانی نوشته‌اند با مثنوی مولوی مقایسه نماییم خواهیم دید که فرق آنها با این کتاب از زمین تا آسمان است.

حضرت مولوی در این کتاب بی‌مانند با بیانی شیرین و منطقی دل‌چسب، در ضمن افسانه‌ها و قصه‌های متعدد، نکات و دقایقی از اخلاق عمومی و معارف عالیه الهی کنجانیده است که نظیر آن را در هیچ کتاب اخلاقی و تربیتی و روان‌شناسی نمی‌توان پیدا کرد. این کتاب شاهکاری است که قریحه بشریت برای اصلاح و تعدیل اخلاق و ایجاد کمال نوع بشر به وجود آورده، روح و جسم، دین و دنیا، عواطف روحانی و تمایلات جسمانی را در خوانندگان خود توأما رشد و نمو داده، از افراط و تفریط جلوگیری می‌کنند. به این جهت این کتاب هر چه بیشتر منتشر شده و هر اندازه مطالب آن ساده و روشن و نزدیک به فهم عموم باشد به حال جامعه مفیدتر خواهد بود. و همین نظریه است که نگارنده را وادار نمود تا اشعار این کتاب بی‌نظیر را به نثر ساده بنگارد.

به عقیدۀ نگارنده تفسیر اشعار مثنوی برای کسانی که شخصیت الهی نداشته و لااقل هم‌سنگ این مرد بزرگ نیستند باعث انحراف از راه مقصود یا پایین آوردن سطح مطالب عالیه خواهد بود؛ بنابراین غرض تفسیر اشعار مولوی نبوده، بلکه تنها چیزی که در نظر گرفته این است که اشعار مولوی با عبارت ساده به نثر تبدیل شود و حتی سعی شده است که به قدر امکان عبارت نثر هم نزدیک به عبارت اشعار باشد و فقط لغات غیرمأنوس فارسی و غیره و جمله‌های عربی آن به لغات مأنوس و جمله‌های فارسی ترجمه شده به طوری که هر فارسی‌زبانی به اندازه فهم خود می‌تواند از آن استفاده نماید؛ و در هر جا که ضرورت شعر باعث اختصار یا تقدیم و تأخیر جمله‌ها شده عین همان معنی مفصل‌تر از عبارت شعر منظوم با جمله‌های ساده و روان به قالب الفاظ ریخته شده و نیز اغلب از اشعار الحاقی مثنوی را از قلم انداخته و به نثر آن مبادرت نشده است؛ ضمنا در بعضی اشعار که اشاره به آیه‌ای از آیات قرآن یا حدیثی شده، آن آیه یا حدیث عیناً در ذیل صفحات درج شده است.

مؤلف کتاب زنده‌یاد مرحوم موسی کبودرآهنگی همدانی، معروف به موسی نثری در 1260 ش در دستجرد کبودرآهنگ به دنیا آمد و تحصیلات حوزوی خود را تا مرحله خارج فقه در همدان به پایان برد و زبان فرانسوی آموخت. او روزنامه‌نگار، داستان‌نویس و پژوهشگر بود. در انتشار روزنامه اتحاد و روزنامه آزادی ملی و مجلد الوند در همدان نقش داست. از مؤسسان مدرسه «امیریه» همدان بود. سال‌ها ریاست معارف همدان، کرمانشاه، کردستان و قزوین را داشت.

نثری رمان تاریخی می‌نوشت، شاهزاده خانم بابلی، عشق و سلطنت یا فتوحات کوروش از جمله آثار اوست.

از کارهای مفیدی که آن مرحوم تهیه کرده، نثر مثنوی است. او این کار را از سال 1327 شمسی آغاز کرد و هر شش دفتر را در 1330 به چاپ رساند. شش دفتر این کتاب جمعاً 1570 صفحه در قطع رقعی است و ناشر آن مرحوم محمد رمضانی صاحب‌امتیاز انتشارات کلاله خاور و ناشر مثنوی در قطع رحلی است که کشف‌الابیات دارد و فرهنگ لغت مثنوی ضمیمه آن است.

هر چند مرحوم نثری کتاب خود را نثر و شرح مثنوی نامیده است؛ اما بی‌تردید مقصود آن مرحوم از شرح، توضیحاتی است که در پای صفحات کتاب در اشارات مولانا به قرآن شریف و آیات آن و معانی آنها و گاهی احادیث و گاه معنی لغات کتاب است. در متن کتاب جز ابیات نثرشده مثنوی افزوده دیگری نیست. بنابراین کتاب برای کسانی که مثنوی مطالعه می‌کنند و گاه با ابیات مبهم روبرو می‌شوند، راهنماست.

کتاب شصت‌وسه سال پیش با امکانات آن زمان به چاپ رسیده، معایبی داشته که لازم بود در تجدید چاپ آن نقایص رفع شود:

اولاً: کتاب فهرست نداشت. این نقیصه در تجدید چاپ رفع شده است.

ثانیاً: نشانی سوره‌ها و آیات قرآن کامل قید نشده است.

ثالثاً: مثنوی قالبی دارد که ابیات آن مسلسل است. شش دفتر از بیت 1 شروع می‌شود تا آخر هر دفتر پیش می‌رود. بر این کتاب کشف‌الابیاتی فراهم کرده‌اند. از هر کشف‌الابیاتی به راحتی می‌توان بیت مورد نظر را در هر دفتر مثنوی که بیت‌شمار داشته باشد پیدا کرد. زنده‌یاد نثری عنوان‌های مثنوی را اساس شماره‌گذاری قرار داده است. و اشاره نکرده است کدام چاپ مثنوی را اساس کار خود قرار داده است که در این چاپ با شماره‌گذاری مسلسل این نقیصه رفع شده است.

رابعاً: مرحوم نثری در ابتدای دفتر اول، دفتر دوم و سوم و در پایان دفتر پنجم و ششم اغلاطی را خود اصلاح کرده است. آن غلط‌ها در چاپ جدید اصلاح شده است.

خامساً: احیاناً در متن کتاب هم اغلاطی دیده شده که اکثر بدون قید در پانوشت اصلاح شده است.

سادساً: صفحاتی که مرحوم نثری در پایان دفتر ششم، صفحه 227 تحت عنوان : «خاتمه به قلم موسی نثری» آورده، چون مطالب آن چنان که مؤلف خود هم چند سطر از مطالبی را که در مقدمه دفتر اول در ذکر مقام و منزلت کتاب مثنوی مولوی آورده است ـ متناسب با مقدمه است و توضیحاتی درباره لفظ و معنی، سطح دانش و میزان فصاحت و بلاغت سخن گفته است، همان را با عنوانی که دارد در آغاز آورده‌ شده است.