معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

گزارش ویرازگان از آنِ تراداد مینوی ایرانیان و دربارۀ ایورز آسمانی یک مغ و فرودش به جهان پنهانیِ روان‌های دیوان است. نام قهرمان گزارش، ویراز را از اوستا می‌شناسیم، آنجا که از فروشی‌اش در میان اَشَونان یاد می‌شود: فروشی ویراز اشون را می‌ستاییم.

تنها رونوشت ویرازگان در دست‌نوشتtd 26 (ms. R 494) 49-62  است که خود آن هم از روی دست‌نوشت دبیر پارسی، هوشنگ سیاوخش بر پایۀ دست‌نوشت گوبدشاه رستم رونویسی شده بود.

ویراز در زمان شاه ویشتاسپ بالید. پس از درگذشت زردشت، شاه وی را از جهان زندگان به جهان مردگان فرستاد. او درآمیخته‌ای را که هفت خواهرش آماده کرده‌بودند سرکشید و دگرگون شد؛ دو ایزد، سروش و آذر، او را به چینوَد پل ره نمودند، جایی که ایزد داوری رَشن، اندیشه‌ها و گفتارها و کردارهای مرده را با ترازویش می‌سنجید و ایشان ویراز را پیش هرمزد آوردند و نیز به جایی ره نمودند که دوزخیان با دیو و دروج کیفر می‌دیدند.

ویرازگان دگرسان از ارداویرازنامۀ شناخته شده (AVN) است. ارداویرازنامه را مغان پارسی از روی بن‌نوشت بازنویسی و آن را با اندیشۀ روزگار ساسانی سازگار ساختند ـ برای نمونه ایشان آشکارا از خویشاوندپیوندی (میان خواهر و برادر) یاد نکردند ـ و از ویراز مغی ساختند که پس از اردشیر و آذرباد بالید. چند رونوشت پازند و پارسی و گجراتی برجای‌مانده که بر پایۀ ارداویرازنامه‌اند.

ارداویرازنامه سرراست از ویرازگان برنیامده که از رونوشت کهن دیگری با سرنام ارداویرازگان برآمده است که برای گزیده‌ای از رونوشت پازند به کار رفته بود. این رونوشت پازند گذشته از پیش‌گفتار در ویژگی‌های چندی دگرسان از ارداویرازنامه است. آن ایورز ویراز را پس از درگذشت زردشت به روزگار پادشاهی ویشتاسپ در خود دارد. ارداویرازگان به سنسکریت گردانده شده است و این نوشتۀ سنسکریت هم به گجراتی کهن.

دستور نوشیروان مرزبان که به ویرازگان دسترسی داشت، آن را با یاری دو دستور دیگر خواند و بر آن شد که گزارش آهنگین زرتشت بهرام پژدو را به انجام رساند و توانست رونوشتی به پارسی آهنگین از این گزارش به دست دهد. باید در نگر داشت که هر چند ویرازگان جدا از ارداویرازنامه است، لیک ما را در آوانویسی و دریافتی درست‌تر از ارداویرازنامه یاری می‌دهد.