معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شمارۀ دوم «آنگاه» با موضوع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است. این شماره که ویژۀ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است، با نگاهی تحلیلی و روایتی به بررسی روند شکل‌گیری، شخصیت‌ها و نام‌های ماندگار و همچنین رشد و افول این نهاد فرهنگی پرداخته است.

کانون به جز دهۀ شصتی‌ها، متولدین چند دهۀ دیگر را هم پرورش داد. کانون نقطۀ اشتراک و اتصال چند دهه و نسل بود. کانون نه‌تنها سبب رشد کودکان بلکه باعث رشد و هم‌افزایی مؤلفان و مربیانش نیز بود. تصور کنید صمد را، با آن زندگی درخشان، معلمی بی‌نظیر در آذرشهر و ممقان و گوگان، با چند نوشته، مقاله و داستان در «آرش» و چند کتاب منتشرشده در تبریز که بدون انتشار «ماهی سیاه کوچولو» در کانون پرورش فکری شاید دایرۀ نفوذ و تأثیرش بسیار کمتر از این بود. یا عباس کیارستمی دانشجوی نقاشی هنرهای زیبا با پوسترهای درخشانش برای قیصر، رشید و .... تیتراژها و آنونس‌های تبلیغاتی؛ اما بدون کانونِ آرامی که مسیر رشدش به‌تدریج در آن شکل بگیرد و بدون حمایت‌های شیروانلوی آگاه و زرین دلسوز، که پشت فیلم‌هایش ایستادند، شاید سرنوشت دیگری داشت.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مؤسسه‌ای با گستره‌ای از فعالیت‌های آموزشی، فکری و هنری برای کودکان و نوجوانان است که در دی ماه سال 1344 بنیاد نهاده شد. کانون با هدف ایجاد فضایی خوش‌آب‌ورنگ برای کودکان به‌وجود آمد؛ جایی که کتابداران متخصص و معلمان هنر به آنها خوش‌‌آمد بگویند. فضایی برای مطالعه و به امانت گرفتن کتاب، تماشای فیلم و شرکت در دوره‌ها و فعالیت‌های هنری؛ محیطی ویژه برای کودکان و نوجوانان تا بتوانند زمان فراغت از مدرسه در آنجا حضور یابند. کانون به طور غیررسمی با سرپرستی لیلی امیرارجمند در بخش تشکیلات کتابخانه‌ها و هما زاهدی در بخش نشر فعالیت خود را آغاز کرد. سپس زاهدی از شیروانلو به عنوان معاون خود در امور نشر دعوت به همکاری کرد. شیروانلو نقشی اساسی در جذب تعداد زیادی از جوانان روشنفکر و پیشرو در ادبیات و هنرهای تجسمی داشت که نگاهی منتقدانه به شیوۀ حکومت خودکامۀ رژیم پهلوی داشتند. اولین جلسۀ کانون در «انجمن کتاب» برگزار شد و احسان یارشاطر که در آغاز از این ایده حمایت کرده بود، نام کانون را پیشنهاد و آیین‌نامۀ داخلی آن را تهیه کرد.

در نوشتار ناصر فکوهی دربارۀ کانون می‌خوانیم: «وقتی نام‌هایی که در آن سال‌ها در کانون گرد هم آمده بودند، مرور می‌کنیم از فیروز شروانلو، پرویز کلانتری، عباس کیارستمی، بهرام بیضایی، محمدرضا اصلانی، علی‌محمد صادقی، فرشید مثقالی، ناصر تقوایی و چه بسیار نام‌های دیگر، درمی‌یابیم که این شخصیت‌های متفاوت و دیدگاه‌های بی‌شمار و گوناگون بر سر پروژه‌ای گرد آمده بودند که فکرش از درون فرهنگ بیرون می‌آمد و اجرا و به تحقق رسیدنش نیز فرصتی بود که جامعه نه به لطف حوزۀ سیاسی بلکه به رغم ان توانسته بود به تحقق دربیاورد. از این‌رو اگر موفقیت‌های کانون در تقویت ادبیات کودک، نقاشی، سینما، تصویرگری، گرافیک، موسیقی، فرهنگ کتاب‌خوانی (به ویژه مرکزگریزی و توجه به شهرستان‌ها و حتی روستاها با راه‌انداختن کتابخانه‌های سیار و برنامه‌های دیگر) و همچنین مشارکت در برنامه‌های بین‌المللی با دیگر برنامه‌های فرهنگی کشور که تداوم برنامه‌های کانون را داشتند، همراه می‌شد، به تحولات مثبتی از لحاظ اجتماعی و حتی سیاسی می‌شد امیدوار بود. اما متأسفانه، همچون یک دور باطل، باز هم نظام سیاسی بود که این شانس را از سرزمین ما و کودکانش گرفت. از اواخر دهۀ چهل، چرخش گستردۀ نظام سیاسی به سمت نظامی و امنیتی شدن آغاز شد. ایدئولوژی این بار با تمام وزن خود از یک‌سو اسطوره‌های فاشیستی باستان‌گرایی و شاهنشاهی و از سوی دیگر تمایلات جنون‌آمیز به تقلید از غرب در شکل‌هایی کاملاً مبالغه‌آمیز را الگوی خود قرار داد. این امر نمی‌توانست بدون تجدیدنظری گسترده در رویکرد فرهنگ دمکراتیزه‌شده و چشم‌انداز کودکی به‌مثابۀ راهی مطمئن برای گستردگی دمکراسی سیاسی و فرهنگی انجام بگیرد. کانون به لطف کنش‌گران آن توانست تا حد زیادی از این موج گستردۀ امنیتی‌شدن فاصلۀ خود را حفظ کند، اما در موجی که در کنش و واکنش‌های حرکت امنیتی نظام آغاز شد، از کار افتاد و آرزوی بسیاری از متصدیانش برای آنکه بتواند به شکوفایی‌اش ادامه دهد، دست‌کم تا چندین سال رو خاموشی رفت». (ص 34)

نوشتارهایی از محمدرضا اصلانی، فرزاد مقدم، فاتح صهبا، محمدعلی طالبی، ابراهیم حقیقی، لیلی گلستان، ناصر فکوهی و .... و همچنین گفتگوهایی با ابراهیم فروزش، بهروز غریب‌پور، کیومرث پوراحمد، نیکزاد نجومی، سیدمحمد بهشتی، معصومه میرحسینی، غلامرضا امامی و .... بخش‌های مختلف این شماره را تشکیل می‌دهند.

فهرست مطالب این شماره:

سرمقاله/ آرش تنهایی

کانون به روایت ایرانیکا/ مرجان چرخچی

یک الگوی مدیریت فرهنگی/ محمدرضا اصلانی

بال پروازی برای کودکان/ دان‌لافون؛ ترجمۀ علی امیرریاحی

کانون پرورش فکری و کژفهمی پایه‌ای در امر فرهنگ/ ناصر فکوهی

روایت لیلی گلستان از کانون/ لیلی گلستان

رؤیای کودکان دیروز، امروز، فردا؛ (1)گفت‌وشنود با ابراهیم فرزوش/ مرضیه وفامهر

از برکه به دریا/ محسن هجری

و آنکه عمل کرد: نگاهی به پوسترهای کانون فرشید مثقالی/ مهدی سیفی

خاطرات آن اتوبوس دلربا/ ابراهیم حقیقی

پدیده‌ای تکرار نشدنی؛ گفت‌و‌گو با بهروز غریب‌پور/ زینب لک

همه تلاشم این بود که مُرغک کانون زنده بماند؛ گفت‌و‌گو با غلامرضا امامی/ کبوتر ارشدی

آدم‌های کانون/ محمد طلوعی

روزی روزگاری کانون؛ درباره کانون تبریز/ مهدی صالحی اقدم

اَزَم یه عکس بگیر؛ گفت‌و‌گو با اسماعیل عباسی/ بهنام صدیقی

بازی‌های متن و حاشیه/ امیرحسن سیادت

تأثیرگذار فراموش شده/ معراج قنبری

برندی برای خلق رؤیاهای دوست‌داشتنی/ فرزاد مقدم

نگاهی به موسیقی در کانون/ امید انارکی

او رفته با صدایش اما خواندن نمی‌تواند/ رسول رخشا

خط کانون/ محمد فدایی

انتشارات دیکنزی؛ دربارۀ کانون اصفهان/ مرتضا آکوچکیان

الگوی راه رفتن؛ گفت‌وگو با علی‌اکبر صادقی/ کیمیا ملکی

جزیره آزادی در اقیانوس اختناق/ سجاد باغبان ماهر، محمد شمس

قصد کردیم کانون مدیریت شود؛ گفت‌وگو با مصطفی رحماندوست/ کبوتر ارشدی

طوفان غنچه‌ها/ رومینا آغنده

تحصُّن/ امیر اثباتی

مهمان‌های ناخوانده گل بلور و خورشید/ رسول نظرزاده

گفتند لباس‌هایتان عوضی است؛ گفت‌وگو با نیکزاد نجومی/ آرش تنهایی

آن روزها که رفتند/ محمدعلی طالبی

عباس کیارسمتی و پرواز بی‌پروای مرغک کانون/ خاطره خدایی

ما تاریخ را یا تاریخ مارا/ جواد عاطفه

گذر از گردونه تند/ سعید باباوند

شکفتگی فیلم‌سازی مؤلف/ سعید نوری

بازیابی ریشه‌ها؛ گفت‌وگو با معصومه میرحسینی/ کامبیز مشتاق گوهری

آراپیک باغداساریان/ سیدامیر سقراطی

به رسمیت شناختن کودکی؛ گفت‌وگو با سیدمحمد بهشتی/ حسین شهرابی

شاپور غریب/ علی بختیاری

رؤیای کودکان دیروز، امروز، فردا؛ (2) گفت‌وشنود با پوراحمد/ مرضیه وفامهر

نگاهی به کتاب کارنامه/ شهروز مهاجر

ترور نه، تروآ؛ درباره فیروز شیروانلو/ فاتح صهبا

عینک دودی‌ات را بردار/ داوود ارسونی