معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این مجموعه عمدتاً از چینش مجدد گزیده‌ای از مقالات بخش حرف: نقاش 57 شمارۀ فصلنامۀ حرفه: هنرمند پدید آمده است و ادعای آن فراهم کردن مقدماتی برای نگارش تاریخ انتقادی هنر معاصر ایران است. صرف انتشار مجدد این مقالات به همان صورت اولیه می‌تواند خود تاریخی بر ادبیات تجسمی فارسی باشد و نشان‌دهندۀ دیدگاه افراد در تاریخی خاص یا گفتمانی غالب در دوره‌ای بخصوص.

مقالات اول به هنر قاجاریه می‌پردازد. قاجاریه مفصل اتصال سنت بزرگ هنر ایرانی است با دوران تجدد. از پی آن مقالات مربوط به دوران تجدد آمده است؛ دورانی متفاوت با سال‌های ماقبل خود و هر توضیحی پیرامون هنر معاصر وابسته است به تعریفی از این دوران. اگر روند تغییرات از 1327 که اولین فارغ‌التحصیلان هنر از اروپا آمدند تا 1357 مسیری با شیب قابل پیش‌بینی بود، انقلاب یک گسست بود در جریان هنر. از 1357 به مدت یک دهه فضا انقلابی بود و نقاشان انقلابی مذهبی میدان‌دار و دیگران یا مهاجر یا در حاشیه. تغییرات که آغاز شد، یک دهه طول کشید تا گسستی دیگر در روند تحولات هنری اتفاق بیفتد و 1377 آغاز تحولات بود. تقسیمات بعدی کتاب به این فواصل و دوره‌ها اختصاص دارد که گفتمان‌ها جای خود را به یکدیگر می‌دهند و تحولات اجتماعی چهرۀ دنیای هنر ایران را دگرگون می‌کند.

در مقالۀ «زایش سنت، نمایش تجدد» می‌خوانیم: «علاقۀ فتحعلی شاه به شعر و هنر در اوان جوانی شکل گرفت. زمانی که حاکم فارس بود، ادبیات و خوشنویسی آموخت، با تاریخ گذشتۀ ایران آشنا شد و احتمالاً نقاشی‌های عهد زندیه و آثار باستانی را دید. بر مبنای این تجربه‌ها او توانست هنرمندان دربار را به سوی خواسته‌هایش هدایت کند. او نه تنها عنوان پارسی باستان شاهنشاه بلکه همچنین لقب ترکی ـ مغولی خاقان را برای خویش برگزید که نمایانگر دعوی سروری وی هم بر تخت و تاج و هم بر طایفه‌های ایلات بود. میرزا بابا نخستین نقاشباشی فتحعلی شاه، یک سال پس از تاج‌گذاری وی، این دو جنبه را در نقاشی خود نشان داد: شاه تاج بر سر در میان شش پسرش و گروهی از بزرگان ایل قاجار بر تخت نشسته است و گویی خورشیدی است که بر اطرافیان نور می‌افشاند». (ص 25)

فهرست مطالب کتاب:

جلد اول:

درآمد/ ایمان افسریان

قاجار:

مقدمه‌ای بر نقاشی قاجاری/ آیدین آغداشلو؛ زایش سنت، نمایش تجدد/ رویین پاکباز؛ روح زمان و روح هنر قاجار/ آریاسپ دادبه؛ نقاشی قاجار و تجربۀ مدرنیته/ ثمیلا امیرابراهیمی.

تجدد:

هنر ایرانی در نگاهی دیگر/ رویین پاکباز؛ هوای تازه/ بابک احمدی؛ نیست‌انگاری نابخردی/ آریاسپ دادبه؛ توهم/ آریاسپ دادبه؛ سوءتفاهم/ آریاسپ دادبه؛ دیالکتیک معکوس مدرنیسم در ایران/ گفتگو با مراد فرهادپور؛ یادداشت‌های یک خوابگرد/ فرشید آذرنگ؛ دیوان شرقی ـ غربی/ فرشید آذرنگ؛ خلأ وضعیت اکنون/ ایمان افسریان؛ هنر متجدد ـ هنر بازاری/ ایمان افسریان؛ نقاشی واقع‌نمای عامه‌پسند/ منا زهتابچی؛ سقاخانه در تصویر تاریخ/ خیزران اسماعیل‌زاده.

سه استاد:

محسن وزیری مقدم و هانیبال الخاص/ فائقه بقراطی؛ پاکباز و الخاص/ ثمیلا امیرابراهیمی؛ رویین پاکباز در نوشتار/ هدا اربابی، ایمان افسریان؛ تصویری که با هم می‌سازیم/ مسلم خضری؛ یک نگاه/ ثمیلا امیرابراهیمی؛ مسیرهای هنر ایران: طرحی از امکان یک خلاقیت تاریخی/ مجید اخگر.

جلد دوم:

57 تا 77:

فراز و فرودهای دو دهه نقاشی ایران (1357 ـ 1377)/ ثمیلا امیرابراهیمی؛ نقاشی در سال‌های 1357 ـ 1377/ فائقه بقراطی؛ بی‌ینال قدرت/ ایمان افسریان؛ سعی نامأجور/ مجید اخگر؛ در آنجا دیریم و در اینجا زود .../ زهرا قراخانی؛ حرفه گالری‌دار (1)/ هدا اربابی، شادی ملک.

زیر نگاه دیگری:

ترس عقب‌ماندگی و مکانیسم دفاعی/ ایمان افسریان؛ شرق‌شناسی و آگاهی کاذب/ علیرضا سیداحمدیان؛ وارونگی متوهم/ آریاسپ دادبه؛ جهان‌شدنِ ایرانی‌شدن/ مجید اخگر؛ ساختن دیگری، تصدیق خود/ گفتگو با مازیار اسلامی؛ هویت اثر، اثر هویت/ محمدمنصور هاشمی؛ هویت ایرانی، هنر جهانی/ محمدمنصور هاشمی؛ تأثیر خارج بر هنر معاصر ایران/ باوند بهپور؛ بازار، زیر «نگاه دیگری»/ مریم عمرانی؛ هنر مهاجر چیست؟/ مهسا فرهادی‌کیا.

77 به بعد:

جوانان سعادتمند/ ایمان افسریان؛ عکاسی هنری در ایران پس از سال 76/ مهران مهاجر؛ حرفه گالری‌دار (2)/ هدا اربابی؛ به سوی هنری تقریباً هیچ/ وحید حکیم؛ یک مقایسۀ خفیف/ مجید اخگر؛ تصویری که با هم می‌سازیم/ مسلم خضری؛ یک نگاه/ ثمیلا امیرابراهیمی؛ مسیرهای هنر ایران/ مجید اخگر؛ در جستجوی هویت/ رویین پاکباز.