معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مجموعه زبان‌های کردی، از زبان‌های غربی ایران هستند که به سه شاخۀ اصلی شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌شوند. مهم‌ترین گویش شاخۀ شمالی، کرمانجی و همچنین مهم‌ترین گویش شاخۀ مرکزی، سورانی است. شاخۀ جنوبی که از زیرمجموعه‌های مهم این زبان است، خود به گویش‌های کرمانشاهی، سنجابی، کلهری، لکی و لری پشت‌کوه (فیلی) تکلّم می‌شود.

کردی کرمانشاهی یکی از مهم‌ترین این گویش‌هاست که می‌توان گفت بیشترین سخنگو را در بین شاخۀ جنوبی دارد. کردی کرمانشاهی در شهر کرمانشاه و اطراف آن تکلم می‌شود. برخی به اشتباه این گویش را با کردی کلهری یکی می‌دانند، هرچند نمی‌توان مشابهت فراوان این دو گویش را نادیده گرفت. از جمله دلایل جدایی این دو گونه می‌توان به مجاورت کردی کرمانشاهی با فارسی کرمانشاهی و تعامل این دو با هم اشاره کرد و از سویی مرکزیت کرمانشاه در غرب کشور و بدل شدن به یکی از منازل شاهراه ارتباطی به عتبات عالیات، موجب شده است کردهای کرمانشاهی با فارس‌زبان‌های سایر نقاط کشور در ارتباط باشند و از این‌رو فارسی در این ونه نقش پیدا کند. از دیگر دلایل جدایی این دو گونه این است که گویشوران کرمانشاهی مدت‌ها پیش از گویشوران کلهری شهرنشین شده‌اند و در نتیجه بسیاری از واژگان شبانی و کشاورزی را نیاز نداشته‌اند و بسیاری از آنها از گویش آنان رخت بربسته یا تغییر معنا و کاربرد داده‌اند و نیز به واسطۀ شهرنشینی به واژگان و اصطلاحات تازه‌ای نیاز پیدا کرده‌اند که از زبان‌های مجاور به ویژه زبان فارسی وام گرفته‌اند. همچنین مجاورت و در معرض فاسی بودن گویشوران کرمانشاهی سبب شده که برخی از واج‌های کردی جنوبی نخستین در کرمانشاهی به واج‌های زبان فارسی نزدیک‌تر شود.

با آنکه زادگاه کردی کرمانشاهی شهر کرمانشاه است؛ اما ویژۀ سخنگویان خاص این منطقه نیست و امروزه هنگامی که مثلاً لک‌زبان یا جافی‌زبان با هم ارتباط برقرار می‌کنند، به گویش کرمانشاهی صحبت می‌کنند، هرچند از نظر لهجه‌ای که دارند هر کدام با لهجۀ خود گویش کرمانشاهی را تکلم می‌کنند؛ اما کاملا مشهود است که از ساختار و واژگان گویش کرمانشاهی استفاده می‌کنند و این گویش دیگر متعلق به شهر کرمانشاه و سخنگویان نخستین آن نیست و نقش زبان میانجی را در مناطق جنوبی کردنشین بازی می‌کند و این خود سبب می‌شود برخی از واژگان گویش‌های دیگر کردی از قبیل لکی، سورانی، جافی و ..و و حتی لری نیز به کردی کرمانشاهی راه یابد.

در کردی کرمانشاهی عناصر زبانی مهجور کردی چه در سطح واژگانی و چه در سطح ساختاری دیده نمی‌شود. با توجه به این ویژگی‌ها و مقایسۀ کرمانشاهی و دیگر گویش‌های کردی جنوبی، کردی کرمانشاهی را می‌توان گویش معیار کردی جنوبی دانست.

در این کتاب دستور کردی کرمانشاهی بررسی شده است؛ هرچند بسیاری از قواعد آن در گویش‌های کلهری و سنجابی نیز صادق است. قواعد برگرفته از فارسی، با پیش‌زمینۀ آنکه برای خوانندگان آشنا است، توضیح چندانی داده نشده است.

در این اثر افزون بر استفاده از شیوۀ دستورنویسی سنّتی ـ البته با رویکرد ساختی (بیشتر در بخش صرف) ـ از نظریۀ گشتارـ زایایی (بیشتر در بخش نحو) نیز استفاده شده است. قواعد دستوری بنا بر مطالعات میدانی نگارنده (ضبط و تحلیل بیش از دو‌هزار ساعت مکالمۀ سخنگویان بومی کرمانشاه و بهره‌مندی از شش گویش‌ور-informant-) و همچنین تطابق با قواعد و نظریات زبان‌شناسی معتبر، ارایه گردیده است. البته نویسنده کوشیده قواعد کتاب را در جهت دقیق‌تر بیان کردن ویژگی‌های کردی کرمانشاهی باشند و هر جا که لازم بوده، برخی از واژگان پیشین دستوری را بازتعریف کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

آواشناسی

واج‌شناسی کردی

صرف:

تکواژ، واژه و گروه

زمان حال

زمان گذشته

نحو:

گروه‌ها

ساختار جمله

برگردان ابیات درون متن به فارسی

واژه‌نامۀ کردی به فارسی

واژه‌نامۀ فارسی به کردی

کتاب‌نامه