معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

خداوندگار ملک سخن، شیخ اجل سعدی شیرازی، یکی از بزرگ‌ترین و مشهور‌ترین ارکان فرهنگ و ادب گران‌سنگ فارسی است که علاوه بر پاسداشت این فرهنگ، در حفظ و غنای آن سهم شایان توجهی دارد.

چکامه‌ها و سوگنامه‌های مصلح‌الدین سعدی شیرازی، به مثابه گنجینه سترگ و ارزشمند فرهنگ و ادب پارسی، خود آمیزه‌ای از تجارب، دید‌ه‌ها و جهان‌بینی‌های این پیر دوران دیده است. ابیات شیوا، پرمغز و مزین به آیات و احادیث در اشعار فارسی و عربی وی، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌نماید. سعدی، نماینده هویت ملی و فرهنگی ایرانی ـ اسلامی است و همین امر به اشعار وی جایگاه ویژه‌ای بخشیده و نامش را در میان ادب فارسی جاودان نموده است. پندهای سعدی هر چند با زبانی ساده و جملاتی کوتاه عرضه می‌شود، اما دربردارنده مفاهیم و ارزش‌های والای بشری و در ارتباطی ناگسستنی با مردم و زندگی روزمره است و گرد روزگاران، کلامش را بی‌رونق نساخته است.

سعدی در عصر استیلای مغول، نقش مهمی را به عنوان حلقه فرهنگی دو ملت ایران و عرب ایفا نمود. وی که از چشمه‌های زلال حکمت اسلامی ـ ایرانی سرشار بود، در اثر آموزش در نظامیه بغداد، سفرهای متعدد و طولانی، شرکت در مراسم وعظ و مناظره و خطابه‌های حکیمان و استادان بزرگ، با نبوغ سرشار خود توانست ضمن رشد و غنی‌سازی فرهنگ عربی با غیرعربی، بر عمق و غنای اشعارش بیفزاید و آثاری ماندگار خلق کند.

با تأملی ژرف در قصاید سعدی می‌توان به وجود ردپایی از شاعران پیشین و همچنین تأثیرپذیری مضمونی و محتوایی او از فرهنگ و شعر (فارسی و عربی) پی برد. بهره‌گیری از گنجینه‌های ادبی ایرانی، اسلامی و عربی شاخصه بارز اشعار اوست تا آنجا که میان این فرهنگ و اندیشه‌ها ارتباطی محکم برقرار نموده است. این ابداع و نوآوری او موجب تفاسیر مختلفی از سوی محققان درباره منشأ آثارش گردیده است. تا آنجا که برخی از صاحب‌نظران به سبب این درهم‌تنیدگی فرهنگی و ادبی، او را ریزه‌خوار و دریوزه‌گر بی‌قید و شرط فرهنگ و ادب عربی دانسته‌ و برخی نیز ریشه بسیاری از مفاهیم و اندیشه‌هایش را در رگه‌های طلایی فرهنگ و ادب ایرانی ردیابی نموده‌اند. این اثر حاصل پژوهشی درازدامن است که نتیجه آن دستیابی به ردپای برخی از این اقوال است.

در اینجا ذکر چند نکته ضروری است:

1. در این پژوهش از ترجمه آیات قرآن کریم و عبارات نهج‌البلاغه به دلیل دسترسی همگان و رعایت اختصار خودداری گردیده و از سه علامت اختصاری «ن»، «خ» و «ق» به ترتیب به جای: نامه، خطبه و کلمات قصار نهج‌البلاغه استفاده شده است.

2. محدوده کار تنها به قصاید فارسی و مراثی سعدی محدود شده است.

3. از آنجا که شاهنامه هویت ملتی چندهزارساله است، بی‌شک سعدی از شاهنامه بیش از سایر سرمایه‌های ملی بهره برده است، بنابراین تلاش شده تا به برخی از این اشتراکات اشاره شود.

4. در این پژوهش به مضمون‌های مشترک قصاید سعدی و قابوس‌نامه اشاره شده است؛ زیرا به اعتقاد صاحب‌نظران، سعدی به شدت از قابوس‌نامه متأثر بوده است.

5. از نظر تقسیم مطالب تقریباً الگویی کلی رعایت شده است؛ بدین‌گونه که ابتدا مضامین مشترک از جمله: آیات قرآن مجید، احادیث پیامبر اکرم (ص) و نهج‌البلاغه آمده است. در ادامه به امثال و اشعار عربی و فارسی اشاره شده است.

6. در ارجاع برخی مطالب به سبب تفاوت نسخه‌ها، از دو چاپ مختلف برای یک منبع استفاده شده است.

7. مضامین همسو با کتاب «کلیله و دمنه» را زا ترجمه «نصرالله منشی» با تصحیح و توضیح مجتبی مینوی نقل شده است.

8. هر جا که سخن از چکامه می‌آید، مقصود چکامه‌های فارسی سعدی است.

گفتنی است که این پژوهش در دو بخش ذیل سازماندهی و تدوین شده است:

ـ سیری در زندگی، احوال و افکار سعدی، پس از اشاره به تأثیر فرهنگ و ادب اسلامی، عربی و ایرانی در اشعار سعدی.

ـ چکامه‌ها و سوگنامه‌های سعدی.

در ادامه به پیروی از شیوه غلامحسین یوسفی در شرح گلستان و بوستان به بیان توضیحاتی مربوط به چکامه‌های سعدی پرداخته شده است. این توضیحات به ترتیب دربردارنده شماره چکامه و بیت است و برای دسترسی آسان، ابیات در فحوای متن با علامت * مشخص شده است. در بخش توضیحات به مقایسه اشعار سعدی با قرآن و نهج‌البلاغه و دیگر جلوه‌های فرهنگ و ادب عربی و فارسی در حد توان و ضرورت پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

ادبیات تطبیقی

سعدی

آثار سعدی

سعدی و مظاهر فرهنگ و ادب اسلامی

سعدی و تأثیرپذیری از قرآن کریم و احادیث

الف) اقتباس یا تضمین یا درج آیات و احادیث

ب) به کارگیری آیات و احادیث به شیوه حل

ج) رویکرد آیات و احادیث به شیوه تفسیری

سعدی و احاطه بر فرهنگ و ادب عربی

سعدی و حسینعلی محفوظ

سعدی و میراث ایرانی

سعدی و شعر متنبّی

قصاید سعدی

مضامین قصاید سعدی

تأثیر قرآن کریم

تأثیر حدیث و سخنان علی علیه‌السلام بر قصاید سعدی

تأثیر اشعار عربی در قصاید سعدی

تأثیر امثال عربی

فرهنگ ایرانی در قصاید سعدی

چکامه‌ها

سوگنامه‌ها

توضیحات

فهرست‌ها (فهرست آیات، فهرست احادیث و روایات، فهرست ابیات عربی، فهرست ابیات فارسی، فهرست امثال و حکم عربی، فهرست امثال و حکم فارسی، فهرست حکمت‌های ایرانی)

منابع و مآخذ