معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

رویکرد کلی در مطالعۀ زبان، رویکردی است که بر اجتماع تأکید دارد: تأکید بر نقش‌های اجتماعی‌ای است که نشان می‌دهد زبان شبیه به چیست و چگونه تکامل یافته است. عبارت زبان از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی، ویژگی بارز رویکردی است که در این کتاب دنبال شده است.

اصطلاحات بافت و متن ترکیب آنها بدین صورت, به ما یادآور می‌شود که اینها ابعاد یک فرایند هستند. متنی داریم که متن دیگری هم آن را همراهی می‌کند؛ یعنی متنی به نام بافت که «همراه» متن دیگر است. مفهوم «همراه متن» از آنچه گفته یا نوشته می‌شود فراتر می‌رود؛ این مفهوم شامل رویدادهای غیرکلامی ـ یعنی کل محیطی که متن در آن می‌آید ـ هم می‌شود. بنابراین پیوندی بین متن و موقعیتی که متن عملاً در آن می‌آید برقرار می‌کند. درون این موضوع عام, کانون توجه ما روی چیز به خصوصی خواهد بود که در زبان‌شناسی از آن تحت عنوان متن یاد می‌کنند؛ البته همواره بر موقعیت به عنوان بافتی که متن‌ها در آن می‌آیند و تفسیر می‌شوند نیز تأکید شده است.

در فصل‌های اول و دوم نویسنده در پی طرح‌ریزی شماری از بحث‌های نظری است که می‌توان به این صورت خلاصه کرد:

1. مفهوم بافت موقعیت که می‌تواند با چارچوبی مفهومی و با استفاده از اصطلاحات گستره، منش و شیوه تفسیر کرد یا به طور کامل‌تر با اصطلاحات گسترۀ سخن، منش سخن و شیوۀ سخن. این سه اصطلاح بخش‌های انتزاعی بافت را شکل می‌دهند.

2. مفهوم نقش‌های زبان که می‌توانند بخش‌هایی نقش‌مند نظام معنایی زبان به حساب آیند: نظام‌های معنایی (الف) تجربی با دو زیربخش منطقی و اندیشگانی؛ (ب) میان‌فردی و (ج) متنی.

3. رابطۀ نظام‌مند بین این دو. نوعی همبستگی بین مقوله‌های موقعیت و مقوله‌های نظام معنایی وجود دارد، چنان‌که در کل، گستره در معناهای تجربی متن، منش در معناهای میان‌فردی متن و شیوه در معناهای متنی متن بازتاب می‌یابد. می‌توان این حالت را با استفاده از استعاره‌ای تکمیلی بیان کرد و گفت معناهای تجربی به واسطۀ ویژگی‌های گسترده، معناهای میان‌فردی با ویژگی‌های منش و معناهای متنی با ویژگی‌های شیوه فعال می‌شوند.

در فصل سوم به چرخۀ متن و بافت پرداخته شده است و برای آن پنج مرحله تعیین شده است: متن به عنوان سازه‌ای فرانقشی: ترکیبی از معناهای اندیشگانی، میان‌فردی و متنی؛ بافت موقعیت: ترکیب‌بندی ویژگی‌های گستره، منش و شیوه که سیاق متن را تعیین می‌کند؛ بافت فرهنگی: پیش‌زمینۀ نهادی و ایدئولوژیکی که به متن ارزش می‌دهد و تفسیر آن را ممکن می‌سازد؛ بافت میان‌متنی: رابطه با متن‌های دیگر و پیش‌فرض‌هایی که از آن حاصل می‌شود؛ بافت میان‌متنی: پیوستگی درون متن، از جمله انسجام زبانی که روابط معنایی درونی را شکل می‌دهد.

نویسنده در فصل‌های چهار و پنج در صدد نشان‌دادن دو نکته است: 1. متن و بافت مفاهیمی جدانشدنی‌اند؛ متن عملی زبانی در بافت موقعیت است و بافت‌ها اساساً از رهگذر طیفی از متن‌های تولیدشده در یک جامعه معنا می‌یابند. 2. متن‌ها از رهگذر وحدت ساختاری و وحدت بافتاری‌شان تعریف می‌شوند.

در این دو فصل کوشیده شده تا طرحی از معنای ساختار و بافتار ارائه شود. در فصل شش نیز پیوند نزدیک این دو مفهوم به مفهوم بافت و بنابراین رابطۀ منطقی بین نکات اول و دوم بررسی شده است.

در پایان این نکته گفتنی است که نویسندۀ سه فصل اول مایکل هلیدی و سه فصل دوم رقیه حسن است.

فهرست مطالب کتاب:

دربارۀ نویسنده‌ها

مقدمۀ مترجم

دیباچه

بخش اول: ام. ای. کی هلیدی

فصل 1: بافت موقعیت

فصل 2: نقش‌های زبان

فصل 3: تنوع سیاق

بخش دوم: رقیه حسن

فصل 4: ساختار متن

فصل 5: بافتار متن

فصل 6: هویت متن

خاتمه یادگیری از طریق متن در بافت