معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نویسنده در این کتاب پس از مقدمه‌ای مفصل، کوشیده نخست سخنانی که دو دشمن سرسخت رازی، یعنی ناصرخسرو و ابوحاتم رازی به او منسوب کرده‌اند، از بدگویی و دشنام‌های این دو تن بپیراید و آنچه احتمال دارد سخن خود رازی باشد، از بحث و جدل‌های آنان جدا کند و به پیش چشم خوانندگان بگذارد. پس از آن بخش اعظمی از رسالۀ "سیرت فلسفی" و سپس فصل پنجم "طب روحانی" را نقل کرده است.

ابوبکرمحمّد زکریای رازی (۲۵۱ هـ. ق ـ ۳۱۳ هـ ق) پزشک، فیلسوف و شیمی‌دان ایرانی است. رازی آثار ماندگاری در زمینۀ پزشکی و شیمی و فلسفه نوشته است و به‌عنوان کاشف الکل و جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) مشهور است.

دانشمندان ایرانی عربی‌نویس را به هیچ‌وجه نمی‌شود به صرف استفاده از زبان عربی از نژاد نویسندگان عرب به شمار آورد. آنها روح فرهنگ ایرانی را در قالب زبان عربی دمیدند و در عرصه‌های گوناگون علمی و هنری ادبیاتی غنی پدید آوردند که سرشار از نشانه‌های فرهنگ ایرانی است. یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان ایرانی که زبان عربی را فارغ از هرگونه تعلق دینی یا نژادی برای بیان مقاصد علمی خود به کار گرفته، محمد بن زکریای رازی است؛ اگرچه نویسندگان عرب‌زبان بر اساس قاعدۀ تعریب و استعراب، او را گاهی «فیلسوف عرب» نامیده‌اند. کثرت آرا و آثار رازی و تأثیری که او پس از خود در جهان اسلام و اروپای مسیحی بر جای نهاد، وی را به مهم‌ترین چهرۀ علمی و فلسفی ایران در عصری بدل می‌کند که حکومت‌های نوپای ایرانی به‌تدریج تکلیف خود را از امارت و خلافت عربی جدا می‌کردند و به شیوه‌های گوناگون از آن مستقل می‌شدند و گاه حتی بر آن تفوق می‌یافتند.

بخش اعظم نوشته‌های رازی به ویژه آثار فلسفی او بر اثر تعصب مخالفان یا حوادث روزگار به مرور از بین رفته است. یکی از معارضان سرسخت اما دانشمند رازی، شاعر و حکیم مشهور اسماعیلی ناصرخسرو قبادیانی بوده که بخشی از سخنان رازی را به منظور انتقاد و پاسخ‌گویی به آنها به فارسی زیبایی ترجمه کرده است.

نویسنده در این کتاب نخست به سراغ «زادالمسافر» ناصرخسرو رفته و بخشی از اندیشه‌های فیلسوف ری که در خلال این اثر آمده را برگزیده و با شرح و توضیح لازم آورده است. به غیر از این دو رسالۀ مهم رازی در فلسفۀ اخلاق باقی مانده است. یکی از آنها «سیرت فلسفی» است که بخش اعظمی از ترجمۀ این رساله در این کتاب آورده شده است. رازی این رساله را در پاسخ به کسانی نوشته که او را به لحاظ علمی و عملی شایستۀ نام فیلسوف نمی‌دانسته‌اند. او برای اثبات شایستگی علمی خود از کتاب‌ها و مقالاتی یاد می‌کند که در موضوعات مختلف فلسفی نوشته است. در باب سیره و سلوک عملی خود نیز توضیحاتی می‌آورد که هم نشان‌دهندۀ بخشی از ویژگی‌های جالب توجه اخلاقی و رفتاری اوست و هم معلوم می‌کند تا چه حد به شیوۀ مطلوب دانشمندان امروزی پایبند انصاف علمی و طرفدار بحث و استدلال و انتقاد فارغ از تعصب است. رازی پس از تشریح اخلاق و رفتار فلسفی خود در زندگی، از مخالفانش می‌خواهد اگر روش او را نمی‌پسندند، روشی که خود بهتر می‌دانند را حضوراً یا از راه نوشتار به او بنمایانند تا وی نیز آن را اختیار کند یا اگر خطا و نقصی در روش ایشان می‌بیند به رد آن بپردازد.

نوشتۀ مهم دیگری که از رازی برجای مانده، کتاب «طب روحانی» است. فصل پنجم این کتاب معلوم می‌شود رازی عشق را هم از زمرۀ شهوات می‌شمرد و معتقد است مرد خردمند مهذب باید از آن دوری جوید. ترجمۀ کامل این فصل از «طب روحانی» در این کتاب آورده شده است تا معلوم شود که بر خلاف مشهور عشق در ادبیات و فرهنگی ایرانی همیشه هم ستوده و هم خواستنی بوده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

سخنان رازی (به نقل از ناصرخسرو و ابوحاتم رازی)

گزیدۀ سیرت فلسفی

فصل پنجم کتاب طب روحانی: عشق و الفت و رابطۀ آن با لذت