معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

خواجه زین العابدین علی فرزند عبدالمؤمن شیرازی، نویسنده و شاعر ایرانی نهم ماه رجب سال 921 قمری در شیراز (و به روایتی در تبریز) دیده به جهان گشود. در کودکی و جوانی به فراگیری ادب، علم سیاق و فنون ترسل اشتغال ورزید. عبدی‌بیگ به غیر از حساب و مستوفی‌گری از همان دوران جوانی در سرودن شعر، به ویژه در پرداختن به مثنوی و پاسخ گفتن خمسه قریحۀ وقاد و ذوق فراوان داشت. تخلص «نویدی» را نیز برای خود گزیده بود که پس از مدتی آن را «عبدی» تغییر دارد و در دوران حیات و بعد از آن نیز به هر دو تخلص اشتهار داشته و دارد.

وی در سال 941 سفری به گرجستان نمود. در بازگشت از سفر گرجستان در سال 974 از قزوین در اردبیل سکنی گزید. پس از هفت سال که در مقبره شیخ صفی کار کرد، در سن 60 سالگی مجدداً به قزوین بازگشت. در حدود پیج الی شش سال در قزوین رحل اقامت افکند. در اواخر عمر به اردبیل بازگشت و در سال 988 در همان شهر دار فانی را وداع گفت.

عبدی بیگ از همان اوان جوانی به سرودن شعر رغبتی بسیار نشان می‌داد. از آثارش به خوبی پیداست که وی پیش از آنکه در دیوان‌خانۀ شاه طهماسب به کار اشتغال ورزد، با تخلص نویدی اشعاری در قالب غزل، قصیده، رباعی و ... می‌سرود. گویا بعدها به تشویق شاه طهماسب و قاسمی گنابادی مثنوی‌هایی سروده است و در آن از حکیم نظامی تبعیت نموده است.

آثار عبدی دلنشین و پر از لطایف است. او در کنار سرودن غزل و اشعار غنایی به سرودن مثنوی و نوشتن مسائل تاریخی مبادرت می‌ورزیده است که تاکنون وجود این نسخ خطی به وی منتسب است: مظهر الاسرار، جام جمشیدی، مجنون و لیلی، هفت اختر، آیین اسکندری (خمسه اول)، جوهر فرد، دفتر درد، انوار تجلی، خزاین ملکوت، فردوس العارفین (خمسه دوم)، روضه الصفات، دوحه الازهار، جنه الاثمار، زینت الاوراق، مدینه اخلاص (خمسه سوم)، تکمله اخبار، صریح الملک.

این آثار در موزه‌ها و کتابخانه‌های شهرهای باکو، تهران، تبریز، لنینگرادو لندن موجود است.

یکی از مثنوی‌های نویدی شیرازی مثنوی سلامان و ابسال است که اکنون یک نسخه خطی از آن در کتابخانۀ سلیمانیه در قسمت حکیم اوغلی علی پاشا با شمارۀ 656 و در میان کلیات نویدی ثبت شده است. این کلیات در وسط و آخرش نقایصی دارد و دارای 257 ورق است که بر چهار ستون نوشته شده است، در هر صفحه 21 سطر وجود دارد و با چرم قهوه‌ای مجلد شده است.

دکتر سجادی در کتاب حی بن یقظان و سلامان و ابسال نوشته است: «عبدی بیگ شیرازی متخلص به نویدی به تقلید جامی مثنوی سلامان و ابسال تصنیف کرده و در آثار دیگر خود از جمله تکمله الاخبار و فردوس العارفین خود از آن نام برده و ابیاتی از آن نقل کرده است».