معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

این کتاب یکی از آثار مشهور ادبی جهان و از نمونه‌های شاخص ادبیات حِکمی در فرانسه و اروپاست. این کتاب که به تعبیر رایج‌تر «ماکسیم‌های لاروشفوکو» خوانده می‌شود، مجموعه‌ای از کلمات قصار است که طی قرون متمادی شهرت جهانی کشب کرده و بعضی از آنها چون ضرب‌المثل بر سر زبان‌ها افتاده است. این نغز نوشته‌ها و گزین‌گویه‌ها با وجود عنوان کتاب که واژۀ «اخلاقی» را دربر دارد، فقط به مضامین متعارف و سنتی اخلاق نمی‌پردازد، بلکه شاید بتوان آن را در طلیعۀ قرون جدید از زمرۀ یکی از نخستین آثار در موضوع شناخت ذهن و روان انسان و به اصطلاح علم النفس جای داد.

لاروشفوكو به عنوان سیاستمداری كارآزموده و سرداری میدان‌دیده و مجرب، از فراز و نشیب زندگی متلاطم اروپا در قرن هفدهم، تجربه‌های ارزشمندی كسب كرده بود و به اتكای همین شناخت، در كتاب خود نفس انسان، تطورات و رنگ به رنگ شدن‌های آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. وی لایه‌های پنهان ذهن را می‌كاود و زوایای نهان نیات و انگیزه‌های آدمی را می‌شكافد. دقت نظر او معمولاً به دیدگاهی منفی می‌انجامد؛ اما این نگرش انتقادی به انسان، نه تنها طعم تلخی به اثرش نمی‌دهد، بلكه خواننده را غافلگیر می‌كند و از این‌رو حلاوت خاصی در كام او می‌نشاند. گویا بدبینی لاروشفوكو تا كنه ضمیر و نهاد انسان پیش می‌رود؛ ولی حتی اگر او را به طینت آدمی بدبین ندانیم، قطعاً نمی‌توان منكر بدگمانی عمیق او به صدق گفتار و راستی كردار عموم انسان‌ها شد.

لاروشفوکو خودخواهی و منیت و حب نفس را محرک اصلی انسان در تمام افعال و اعمالش می‌داند، تا جایی که حتی ریشة مقابله با نفس و ضدیت با امیال را باز خود منیت می‌پندارد. موشکافی او در زوایای تاریک نفس و جلوه‌های متعدد انانیت شگفت‌آور است. کمتر نویسنده‌ای در دورۀ کلاسیک، انسان را تا این حد اسیر و بندۀ نفسانیات معرفی کرده است. او منکر افعال حسنه و اعمال پسندیدۀ انسان نیست؛ اما حتی در این دسته از رفتارها، دورویی و منفعت‌طلبی را انگیزۀ اصلی می‌داند. به گمان او تظاهر و طمع چنان در عمق جان انسان نفوذ کرده که حتی خود نیز به بسیاری از ریاکاری‌هایش واقف نیست و راستی او راست‌نمایی و صداقتش صدق‌آرایی است.

از این‌روی می‌توان گفت «حکمت‌ها» به تعبیر رایج کتابی اخلاقی نیست؛ اما توجه و تنبه‌دادن آن به خدعه‌ها و نیرن‌گهای نفس، به کتاب بُعدی حِکمی و اخلاقی می‌دهد. لاروشفوکو در اثر خود با رسواکردن آنچه در فرهنگ ما «نفس اماره» نام گرفته، ذات و جانمایۀ اخلاق را هنرمندانه به تصویر کشیده است. سعادت و شقاوت، تقدیر و تدبیر، عقل و عشق، فضایل و رذایل، خیر و شر، خرد و جنون، زنان و مردان، احساسات و هیجانات، غم و شادی، لذت و رنج، صداقت و تزویر، شیفتگی و بیزاری، جوانی و پیری، کبر و فروتنی، چابکی و کاهلی، سادگی و تکلف، زیرکی و بلاهت، امیال و افکار، خصومت و مودت، طبایع و خلق‌ها، سکوت و سخن، بزدلی و پردلی، قرار و بی‌قراری، نکوهش و ستایش و بالاخره مرگ و زندگی، موضوعات اصلی کتاب «حکمت‌ها»ست.

نویسنده در خانواده‌ای زاده شد که به نوشتۀ نسب‌شناسان فرانسوی، از نظر جایگاه تاریخی و سابقة اشرافی تنها چهار نام دیگر با آن قابل مقایسه است. فرانسوا دوک دو لاروشفوکو، در پانزدهم سپتامبر 1613 در پاریس به دنیا آمد. او تحصیلات شایانی نکرد؛ اما توانست در مشق جنگ و درس رزم توفیقاتی به دست آورد، چنان‌که در سال 1629 در لشکرکشی به ایتالیا شرکت جست و در آن کارزار از خود شهامتی نشان داد؛ همچنین توانست در جنگ‌های فرانسه و اتریش موقعیتی کسب کند؛ اما زمانه حوادثی را در آستین داشت که تنها به دلسردی و دلخوری او از حکومت دامن می‌زد و همین موضوع سرانجام او را وارد آوردگاه جدیدی کرد که به یک مهلکۀ سیاسی بدل شد: شبه کودتایی که سال‌ها کشور را درگیر تلاطم‌ها و مناقشه‌های داخلی نمود.

پس از سال‌ها ناکامی و تبعید و سختی، لاروشفوکو که زندگی سیاسی‌اش کوله‌باری از شکست و ناکامی بود، از جنگ و سیاست باز نشست و به ادبیات روی آورد. مراوده با تالارهای ادبی پاریس، سرانجام ذوق نویسندگی را در وی برانگیخت و اثر خود را تحت عنوان «تأملات، عبارات و حکمت‌های اخلاقی» در سال 1665 به چاپ رساند. این کتاب به سرعت بین محافل ادبی و روشنفکری فرانسه رواج و محبوبیت پیدا کرد و کلمات قصارش آوازه و شهرتی یافت. از آن پس اشتهار لاروشفوکو به عنوان یک رجل سیاسی و نظامی تحت‌الشعاع این اثر قرار گرفت.

این کتاب تاکنون ده‌ها بار به زبان فرانسوی و تقریباً سایر زبان‌های بزرگ دنیا چاپ شده است. امروزه حکمت‌ها معروف‌ترین مجموعۀ کلمات قصار دورۀ کلاسیک در اروپاست. حکمت‌ها بیش از آنکه یک کتاب فلسفی باشد، یک اثر ادبی و هنری است که خواننده را به تأمل وامی‌دارد. حکمت‌ها دربردارندۀ 504 فقره است که طی پنج چاپ تا سال 1678 با اصلاحات و حذفیات، در زمان حیات نویسنده منتشر شد. پس از مرگ او در برخی از چاپ‌های کتاب، حکمت‌های محذوف هم به پیوست آورده شد که در ترجمۀ حاضر نیز این بخش به فارسی برگردانده شده است.

این اثر با وجود قدمت چندصد ساله و شهرت زیاد برخی از عباراتش، تاکنون به فارسی ترجمه نشده است؛ بنابراین کتاب حاضر معرفی حکمت‌های لاروشفوکو و تا حدودی خود او به خوانندگان ایرانی محسوب می‌شود.

این کتاب در مجموع اثری حِکمی است که به مضامین فرهنگی مشترک بشری می‌پردازد و نظایر آن را به راحتی می‌توان در اشعار، حِکم و حتی متون دینی و اخلاقی ما یافت. به این ترتیب هم می‌توان به اهمیت کتاب پی برد و هم دشواری ترجمۀ متنی متعلق به قرن هفدهم را درک کرد که سیاق کهنه و سبک قدیمی و تا حدودی فاخر آن می‌بایست در ترجمه بازتاب یابد. ضمن اینکه همین قدمت در بعضی عبارات و ساختارها ابهام و پیچیدگی زیادی را ایجاد می‌کند، به خصوص آنکه ماکسیم نوعی است که مستلزم ایجاز و اختصار و گاه اغلاق است و اطناب و توسع و تفصیل را چندان برنمی‌تابد.

برخی از حکمت‌هایی که در کتاب آورده شده است:

حب ذات از همۀ چاپلوسان متملق‌تر است.

بزرگ‌ترین اعجاز عشق، شفایافتن از عشوه‌گری است.

چون دیگر مهری در میان نباشد، مفارقت سخت‌تر می‌شود.

از بعضی معایب اگر خوب بهره گیرند، از فضایل بیشتر خواهد درخشید.

دانایی برای روح چون سلامت است برای نفس.