معرفی کتاب

كتاب حاضر پس از ذكر كلياتی دربارۀ شعر روسيه به معرفی اجمالی شاعران روس و درج نمونه‌ای از آثار اختصاص يافته است.

ادب روس بی‌شک یکی از دردانه‌های ارزشمند گنجینۀ فرهنگ جهان به شمار می‌آید که طی حدود 250 سال رشد خود دستخوش تحولات بسیاری شد.

 پنجاه سال نخست سدۀ نوزده را عصر طلايی شعر روس می‌نامند. اين دوره را به دو دلیل اصلی می‌توان در تاريخ فرهنگ هزارسالۀ روسيه از مهم‌ترين دوران به شمار آورد: نخست آنكه اين، زمان آغاز عروج معنوی و رشد فرهنگی است كه تا انتهای سدۀ نوزده ادامه داشت و به دليل تغييرات شگرفی كه در فرهنگ مرز و بوم ايجاد كرده نام رنسانس عظيم روسيه را به خود گرفت. ديگر آنكه شعر اين دوره تلاش جديدی بود برای درک فرهنگ اروپا و يافتن راهی منحصر به فرد و ماهيت خود در معنی غرب و شرق. بيشترين خدمت را در اين زمينه و. آ. ژوكفسكی به ادب روس كرد. بيش از 39 ترانۀ عاشقانۀ او برگردان‌هايی آزاد از اشعار گوته، شيلر، برگر و ديگران است. در سال‌های بیست ژوکفسکی به برگردان آثار بایرون، مور و اسکات می‌پردازد. در سال‌های سی و چهل چند اثر حماسی و از آن جمله ادیسه را به روسی بر می‌گرداند.

آلکساندر پوشکین نیز نوشتن را تحت تأثیر شدید ادبیات بیگانه آغاز کرد و اولین نمایش‌نامه و منظومه‌اش را در کودکی به زبان فرانسه نوشت. اشعار اولیه‌اش مملو از نمادها و قهرمانان اساطیری یونان و روم هستند. در اوایل سال‌های بیست زیر تأثیر آثار لرد بایرون ـ شاعر انگلیسی ـ به سبک رمانتیسم روی می‌آورد؛ اما در تمامی دوره‌های کار ادبی‌اش با چنان مهارتی اندیشۀ بیگانه را به کار می‌گیرد که گویی تمام این نمادها و سمبل‌ها برای نخستین بار از ذهن خود او نشأت گرفته‌اند. اگر بخواهیم برای عصر طلایی شعر روس مظهری گزین کنیم، شاعری مناسب‌تر از الکساندر پوشکین نخواهیم یافت؛ زیرا او در آثارش هم جستجوهای فلسفی و ادبی و هم مبارزات اجتماعی ـ سیاسی شاعران این دوره را خلاصه کرده است و از همین روست که در بعضی مراجع، عصر طلایی شعر روس را عصر پوشکین نامیده‌اند.

اگرچه آغاز عصر نقره‌ای شعر روس، ابتدای سدۀ بیست به شمار می‌آید؛ اما ریشه‌های آن را باید در سدۀ نوزده، عصر طلایی شعر روس، آثار آلکساندر پوشکین، کارهای فلسفی فئودور تونچف، اشعار امپرسیونیستی آفاناسی فیت، آثار نثرگونۀ نکراسف و سطرهای تراژیک سلوچفسکی یافت. به عبارت دیگر در سال‌های نود سدۀ نوزده بذری کاشته شد که در سدۀ بیست خوشه‌هایی پربار به دنیا هدیه کرد. ويژگی اصلی شعر اين دوره، دور شدن از رئاليسم اجتماعی و گرايش به عرفان و در عين حال بحران ايمان و معنويت است. سطرها نشان‌دهندۀ نوعی بیماری درونی و آشفتگی روحی هستند که با این همه به یک انقلاب فلسفی ـ مذهبی انجامیدند و حتی در کشورهای اروپایی نیز جنبۀ معنوی اندیشه را بی‌تأثیر نگذاشتند.

از جمله مكاتب فكری ادبی عصر نقره‌ای عبارت‌اند از: سمبليسم؛ آكمئيسم؛ ايماژيسم و فوتوريسم. تمام عصر نقره‌ای که چون اسفنجی میراث فرهنگی انجیل و تورات، اساطیر یونان و روم باستان و تجربۀ ادبیات اروپا و جهان را به درون کشیده بود، پیوندی ناگسستنی با فولکلور روس و ترانه‌ها و حکایات و مرثیه‌هایش داشت. عصر نقره‌ای از زیبایی‌شناسی اسکار وایلد، روح‌گرایی آلفرد دوینی، بدبینی شوپنهاور، ابرانسان نیچه الگو گرفت و از همین رو برخی آن را پدیده‌ای غربی می‌شمارند. به عبارت دیگر در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن سدۀ بیست در شاعران روس یک جهان‌بینی نوین که بر معیارهای اروپایی استوار بود شکل گرفت.

در این دوره گنج‌های ملی، ادبی و فولکلور روس به شکلی بسیار درخشان‌تر از پیش رخ نمود. این دوره فضایی بود باز، روشن و زندگی‌بخش، سرشار از عطش زیبایی و جسارت و اگرچه «نقره‌ای» خوانده می‌شود؛ اما باید در نظر داشت که همین عصر نقره‌ای پربارترین دوره در تاریخ شعر روس به شمار می‌آید.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار

مکتب‌های فکری ـ ادبی عصر نقره‌ای

عصر طلایی شعر روس

شعر سمبلیست‌ها

شعر آکمئیست‌ها

شعر فوتوریست‌ها:

شاعرانی که به هیچ جریان ادبی وابسته نبودند

اشعار طنزآمیز

شعر نوین روستایی

شاعران سال‌های 1920 ـ 1950

شاعران سال‌های 1960 ـ 1980