معرفی کتاب

این کتاب ضمن بیان شرح حال مختصر ملاپریشان، به چگونگی پیدایش جنبش حروفیه که شاعر از پیروان متعصب آن بوده است و بررسی آراء و عقاید آنها و تأثیرات متقابل این فرقه و مؤسس آن فضل الله نعیمی استرآبادی با مردم لرستان می‌پردازد و خدمات فِرَق مختلف متصوفه در بسط و گسترش اسلام در دیگر کشورها را شرح می‌دهد.

ملا پریشان در اواخر نیمۀ دوم سدۀ هشتم و نیمۀ اول قرن نهم قمری، هم‌رمان با حکومت نوزدهمین اتابک لرستان شاه حسین که در سال 873 ق به دست عمال منفور تیموری شهید شد، می‌زیسته و با شیخ سنت و جماعت رجب بُرسی نویسندۀ کتاب‌های مشارق الانوار و مشارق الاذکار معاصر و از شاگردان شیخ مذکور بوده است؛ ولی در فضل و دانش خویشتن را از استاد خود برتر می‌دانسته است.

این کتاب ضمن بیان شرح حال مختصر ملاپریشان، به چگونگی پیدایش جنبش حروفیه که شاعر از پیروان متعصب آن بوده است و بررسی آراء و عقاید آنها و تأثیرات متقابل این فرقه و مؤسس آن فضل الله نعیمی استرآبادی با مردم لرستان می پردازد و خدمات فرق مختلف متصوفه در بسط و گسترش اسلام در دیگر کشورها را شرح می‌دهد. پس از آن اوضاع اجتماعی و سیاسی کشور را که مقارن با حمله اقوام تاتار و نهب و غارت کشور توسط ایشان است از زبان شعرا و نویسندگان معاصر مورد بررسی قرار می‌دهد و عقاید او را با نظریات شعرا و عرفای پارسی زبان مطابقت و به تفسیر آنها می‌پردازد.

در ادامه حالات و عقاید صوفیان را شرح می‌دهد و آنها را به دو دسته تقسیم می‌کند: «صوفیان متظاهر یا پشمینه‌پوش» که تصوف را وسیله‌ای برای ارتزاق و گذران امور دنیوی قرار می‌دهند که اینان را در پیشگاه الهی مطرود و زیان‌کار می‌داند و دستۀ دوم «صوفیان تصفیه کرده» که با تصفیۀ روح و تزکیۀ نفس به کشف و شهود رسیده و در راه رسیدن به معبود، خود را از بند دنیا رها ساخته و به تعلقات دنیوی پشت پا زده‌اند که این دسته منظور نظر شاعر بوده است.

مؤلف با ذکر کلمات قصار از بزرگان صوفیه و با استفاده از اشعار ملاپریشان و مقایسه با اشعار و گفته‌های شعرا و عرفای بزرگ به خوبی از تمیز این دو دسته برآمده است. سپس توضیحات کوتاهی در مورد برخی از فرق متصوفه به ویژه فرقه علی الهی و اهل حق و تأثیرپذیری آنها از جنبش حروفیه و چگونگی رسوخ خرافات و غلو در این فرقه و عقاید و آداب آنها می‌دهد.

در بخش دیگر اشعار ملا در وصف نبوت و معراج پیامبر و اثبات ولایت حضرت علی (ع) و حوادث تاریخی پس از فوت پیامبر و داستان غدیر خم و سقیفه بنی ساعده تحریر و به ذکر آیات و احادیث و سخنان بزرگان در این رابطه می‌پردازد و در نهایت اشعار نعتی شاعر در ستایش پروردگار و ائمۀ معصومین آمده است.

مؤلف سعی نموده حتی‌الامکان تمامی اشعار به جای مانده از شاعر را در این کتاب ثبت نماید تا خوانندگان ضمن آگاهی از عقاید و نظریات ملاپریشان با مطالعۀ سایر اشعار او نیز حظ وافی و بهره کافی را برده باشند.

گستردگی مباحث مورد بحث در اشعار ملا پریشان که تقریباً تمامی علوم قرآنی را شامل می‌شوند - شرح و تفسیر آنها را بسیار مشکل و در حوزه‌های تخصصی مختلف مانند عرفان، فلسفه، منطق، ادبیات، تفسیر و غیره قرار داده است که هر کدام نیاز به متخصص آن فن دارد.

سبک و سخن ملا بدین صورت بوده که نصف سروده‌هایش با لهجه و گویش لکی و نیم دیگر آن با گویش و لهجه‌های خاص لکی است و روی‌هم‌رفته می‌توان گفت سخن این مرد دانشمند نمونه‌ای است از بیان و لهجۀ گویندگان سلسله و دلفان به ویژه سروده‌های غلامرض ارکوازی و سیدنوشاد طرهانی.