حکیم خیام نیشابوری: آثار و اندیشهها
خلاصه
نگارنده در این کتاب به بررسی آثار و اندیشههای حکیم خیام نیشابوری پرداخته است.معرفی کتاب
حکیم عمر خیام نیشابوری یکی از برجستهترین چهرههای فرهنگی ایران است که هم به لحاظ تحقیقات و کشفیات ممتاز در ریاضیات و نجوم و هم به سبب سرودن رباعیات حکیمانه و دلانگیز شهرتی جهانگیر یافته است.
مضمون رباعیات اصیل خیام اگر با نظری عمیق مطالعه شود، با رسالات کمحجم و پرمایۀ فلسفی وی هیچ تعارض و منافاتی ندارد، بلکه مکمل یکدیگر است؛ زیرا این دانشمند ریاضی و طبیعی که حتی در قرائات قرآنی و ادبیات عرب قولش حجت بوده است، هر چه گفته، سنجیده است. خیام با نگاهی جستجوگر و موشکاف و اندیشهای نقاد، مطالب فلسفی و علمی را نگریسته و ممکن است در بعضی مسائل برخلاف مشهورات و نه مسلمات اظهار نظری کرده باشد که از حکیمی چون او جای تعجب نیست که اصل اقلیدس را مورد بحث قرار دهد یا نظریات فلوطین را فریبنده و تردیدبرانگیز بینگارد. خیام که در برابر عظمت جهان آفرینش و دنیای پس از مرگ به جز حیرت و سرگشتگی به دستاوردی نایل نشده، شگفت نیست اگر بسیار کمسخن و گزیدهگوی باشد و جز به ضرورت چیزی را به قلم نیاورده و بر زبان نرانده باشد و آنچه نوشته از شعر و نثر و به تازی یا پارسی، استادانه و در کمال ایجاز و بدون حشو و زوائد است؛ چون از تکرار مکررات بیزار بوده است.
دربارۀ خیام نخستین سؤالی که پیش میآید و در واقع مهمترین سؤال این است که آیا خیام منجم و ریاضیدان و جانشین بوعلی در حکمت مشایی، همان سرایندۀ رباعیات معروف است یا به قول محیط طباطبایی دوتاست: این علی خیام است و آن عمر خیامی (خیام یا خیامی) به خصوص که بعضی صاحبنظران ـ مثلاً استاد مطهری ـ گفتهاند در این رباعیات مشهور مسائلی مورد تشکیک قرار گرفته که در رسالات فلسفی خیام بدان مسائل جوابهای روشن داده شده است.
نگاهی به فهرست کارهای علمی خیام ما را به مقام او آگاه میسازد؛ با آنکه در تألیف کتب و رسالات جز به ضرورت اقدام نمیکرده و اصراری نداشته است و به قول محمدعلی فروغی این نه تنها عیبی بر او نیست، بلکه شاید حسن هم محسوب شود.
از رباعیات کمشمار و پربار خیام شاید تنها محرمترین دوستانش اطلاع داشتند، شاید هم فقط آنها را در گوشه و کنار کتابهایش یادداشت میکرد. یکی دو نسل پس از درگذشت خیام بود که اشعارش تکتک شروع به بروز و ظهور کرد. اولین بار فخر رازی از یک رباعی اصیل خیام یاد کرده است. در شعر خیام تعبیرات می و مستی و معشوق به معنی فراغ خاطر و نفی آیین و مقررات است. خیام شاعری رسمی نبوده، پس آن اشعاری که صرف توصیف شاعرانه و مصنوع و متکلف از شراب و ساقی است و خالی از تأمل و اندیشهای فیلسوفانه باشد، طبق نقد داخلی نمیتواند از خیام باشد.
خیام محتشمانه زیسته و محترمانه مرده و اگر هم مخالفان و محاسدانی داشته، به سبب موقعیت خاص او و خردمندانه زیستن او نتوانستهاند آسیبی بدو برسانند و حتی اینکه نوشتهاند تنگخُلق بوده و در تعلیم بخل میورزیده، خودداری و کمحرفی او را میرساند.
در این اثر نویسنده پس از پرداختن به زندگی عمر خیام نیشابوری، به موضوعاتی چون خیام میان حقیقت و افسانه، با فیلسوفان و متکلمان اسلامی، گذری بر رسالات خیام آیین فلسفیان در متون قرن ششم و از رسالات خیامی تا رباعیات را بررسی کرده است. در ادامۀ این اثر نیز موضوعاتی مانند رباعیات خیام میان فلسفه و کلام، نقد خارجی و داخلی رباعیات منسوب به خیام، بررسی منابع و گزیده رباعیات شرح و تحلیل شده است.
فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:
عمر خیام نیشابوری، حکیم و شاعر
خیام میان حقیقت و افسانه
با فیلسوفان و متکلمان اسلامی
گذری بر رسالات خیام
آیین فلسفیان در متون قرن ششم
از رسالات خیامی تا رباعیات
رباعیات خیام میان فلسفه و کلام
نقد خارجی و داخلی رباعیات منسوب به خیام
بررسی منابع و گریدۀ رباعیات
کتابنامه
فهرست مصراعها
فهرست اعلام
آیات و احادیث و عبارات عربی
پربازدید ها بیشتر ...
بازخوانی انتقادی سیاستگذاریهای آموزشی در ایران معاصر
سیدجواد میری، مهرنوش خرمینژادضروری است که فهم ما از جایگاه آموزش و پرورش به صورت بنیادی و از منظر ارزشگذاری اجتماعی تغییر کند؛ ز
ماهنامۀ شهر کتاب، سال دوم، مهر 1395، شمارۀ 12
جمعی از نویسندگان به سردبیری حسین فراستخواهدوازدهمین شماره مجله شهر کتاب منتشر شد.
منابع مشابه بیشتر ...
فلسفۀ دین در نگاه خیام در فراسوی کفر و ایمان
سیدجواد میریاین کتاب حاصل سلسله جلساتی است که در فاصلۀ مردادماه تا آذرماه سال 1400 گروهی از دانشجویان با دکتر سی
سه چهره از خیام (با سیر در احوال و آثار حکیم نیشابور)
محمدحسن فراهانیاین کتاب، گفتگویی است در عالم رؤیا با حکیم عمر خیام که به سبک تاریخ شفاهی مدون شده و هدف از آن، آشنا
دیگر آثار نویسنده بیشتر ...
مجموعۀ خیال: انتخاب غزلیات چهلوشش شاعر از بابافغانی شیرازی تا صفاءالحق همدانی
علیرضا ذکاوتی قراگوزلودر این مجموعه، هم انتخاب شاعران و هم گزینش از شعر هر یک براساس اهمیت شاعر و شعر او صورت گرفته است. ش
هزار سال با کتاب
علیرضا ذکاوتی قراگوزلودر این کتاب 61 مقاله از مقالات استاد ذکاوتی که در حوزۀ کتاب به نگارش درآمده، بازنشر شده است.